အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ တိုက္ဖ်က္ျခင္း (အပိုင္း-၃)

ဒီမွာက အပိုင္း ၁ ပါ။
ဒီမွာက အပိုင္း ၂ ပါ။


စီးပြားေရးဆိုင္ရာ စီမံခန္႔ခြဲမွဳမ်ားကို တိုးျမႇင့္ျခင္း

ျပည္သူ႔ရဲ႕ စီးပြားေရးဆိုင္ရာမ်ားကို စီမံခန္႔ခြဲတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို တိုးျမႇင့္လိုက္တာက ခိုင္မာတဲ့စနစ္ကို ထူေထာင္ဖို႔ တတိယအေရးပါတဲ့ အခ်က္ျဖစ္လာတယ္။ လာအိုက ႏိုင္ ငံတကာေငြေၾကးရံပံုေငြအဖြဲ႕ရဲ႕ အဖြဲ႕ဝင္ႏိုင္ငံပဲ။ ၁၉၉၈ မွာ ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒတစ္ရပ္ ကို public financial management အတြက္ ရည္ရြယ္ၿပီးခ်မွတ္ခဲ့တယ္။ ဒီဥပေဒမွာ broad requirements ေလးခုကို လႊမ္းျခံဳေပးထားတယ္။ ပထမတစ္ခုက roles and responsibilities ေတြကို ထင္ထင္ရွားရွား သတ္မွတ္ေပးဖို႔၊ ဒုတိယတစ္ခုက သတင္း အခ်က္အလက္နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ လူထုၾကား ထင္သာျမင္သာရွိဖို႔၊ တတိယတစ္ခုက ပြင့္ လင္းတဲ့ ဘက္ဂ်က္စနစ္ကို ျပင္ဆင္ဖို႔၊ အသံုးခ်ဖို႔နဲ႔ report လုပ္ဖို႔၊ စတုတၳတစ္ခုက လြတ္လပ္ၿပီး ယံုၾကည္စိတ္ခ်ရတဲ့ ခိုင္မာမွဳကို ထူေထာင္ဖို႔ဆိုၿပီး အခ်က္ေလးခ်က္ပါ တယ္။ အစိုးရအေနနဲ႔ ဒီလိုအပ္ခ်က္ေတြကို ေဖာ္ေဆာင္ဖို႔ တစ္ခ်ိဳ႕ progress ေတြကို လုပ္ၿပီးတာေတြ ရွိေနၿပီ။
Role clarity ျဖစ္မွဳလိုပဲ၊ အေျခခံဥပေဒအရ national assembly ကသာလွ်င္ ဘက္ ဂ်က္ကိုေရာ၊ development plan ကိုပါ အတည္ျပဳေပးႏိုင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ဥပေဒနဲ႔ ဆန္႔က်င္ေနတာက national assembly အေနနဲ႔ ဘက္ဂ်က္နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ အေသး စိတ္အခ်က္အလက္ေတြကို သိရွိတာမ်ိဳး မရွိဘူး။ ေနာက္တစ္ခါ extra-budgetary spending ေတြ၊ quasi-fiscal activities ေတြ၊ government equity holdings ေတြ အေပၚမွာ national assembly အေနနဲ႔ အတည္ျပဳေပးဖို႔လိုတယ္၊ review ျပန္လုပ္ဖို႔ လိုအပ္တယ္ဆိုတဲ့ indication ေတြကိုလည္း မေတြ႕ရဘူး။
သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို လူထုထဲထင္သာျမင္သာရွိေစဖို႔ လိုအပ္တဲ့ဥပေဒ ေၾကာင္းအရ ျပ႒ာန္းမွဳေတြက လာအိုမွာ ရွိမေနပါဘူး။ ဘက္ဂ်က္စာရြက္စာတမ္းေတြ ကို ၁၉၉၇/၉၈ ဘ႑ာႏွစ္အတြက္ ပထမဦးဆံုးအႀကိမ္အျဖစ္ ၁၉၉၇ မွာ ထုတ္ျပန္ခဲ့ေပ မယ့္ အဲဒီအထဲမွာ extra-budgetary activities ေတြ၊ contingent liabilities ေတြ၊ tax exemptions ေတြ၊ quasi-fiscal activities ေတြ မပါဝင္သလို၊ မူရင္း ဒါမွမဟုတ္ revised လုပ္ထားတဲ့ ေနာက္လာမယ့္ႏွစ္ႏွစ္အတြက္ အႀကိဳခန္႔မွန္းခ်က္ေတြ၊ ဘ႑ာ ေရးအရ ျပန္လည္တင္ျပတဲ့ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြ အစရွိတဲ့ ဥပေဒအရလိုအပ္တဲ့ လို အပ္ခ်က္ေတြလည္း မပါဝင္ပါဘူး။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီလိုဘက္ဂ်က္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ထုတ္ျပန္တာဟာ ေရွ႕ကိုတိုးတက္ေလ်ာ့ေပါ့ေပးလာတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လည္း ၁၉၉၈/၉၉ ဘ႑ာႏွစ္အတြက္ အဲဒီလိုထုတ္ျပန္မွဳေတြ ရွိမလာခဲ့ျပန္ပါဘူး။
၁၉၉၇/၉၈ ဘ႑ာႏွစ္အတြက္ ဘက္ဂ်က္ဟာ ပြင့္လင္းတဲ့ ဘက္ဂ်က္ျပင္ဆင္မွဳအ တြက္ ဥပေဒအရလိုအပ္တဲ့ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ျပည့္မီေအာင္ မျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္ခဲ့ ဘူး။ စီးပြားေရးျဖစ္ႏိုင္ေခ်ေတြကို ခန္႔မွန္းယူဆတာေတြ၊ စီးပြားေရးအရ စြန္႔စားရမွဳေတြ၊ ဘက္ဂ်က္မွ်ေျချခံဳငံုသံုးသပ္ခ်က္ေတြနဲ႔ စာရင္းအင္းစံေတြကို လိုက္နာတာမ်ိဳးေတြ လည္း မရွိပါဘူး။
လြတ္လပ္ၿပီး ယံုၾကည္အားကိုးထိုက္တဲ့ ခိုင္မာတဲ့စနစ္တစ္ရပ္ျဖစ္လာဖို႔ အစိုးရရဲ႕တာ ဝန္ယူမွဳဟာ မျပည့္စံုသလို၊ တသမတ္တည္းလည္း ရွိမေနတဲ့အျပင္ နားလည္သေဘာ ေပါက္ဖို႔လည္း ခက္ခဲလွတယ္။ လြတ္လပ္တဲ့ စာရင္းစစ္အဖြဲ႕ရယ္လို႔ ရွိမေနဘူး။ ဘ႑ာေရးဝန္ႀကီးဌာန လက္ေအာက္မွာရွိတဲ့ စီးပြားေရးျပႆနာေတြ စံုစမ္းစစ္ေဆးတဲ့ ဌာနက ဘ႑ာေရးျပႆနာေတြ ျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာ သိလာတဲ့အခ်ိန္မွပဲ အစိုးရအဖြဲ႕ အစည္းေတြရဲ႕ စာရင္းအင္းေတြကို ရယူစစ္ေဆးတာမ်ိဳး လုပ္ေလ့ရွိတယ္။ ဝန္ထမ္းအင္ အား မလံုေလာက္သလို၊ ကၽြမ္းက်င္မွဳလည္း အားနည္းၾကတာမို႔ အကန္႔အသတ္နဲ႔ပဲ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္တယ္။ ADB အေနနဲ႔ နည္းပညာအေထာက္အပံ့ေတြေပးၿပီး national audit office တစ္ခု ျဖစ္ထြန္းေရး အကူအညီေပးေနေပးခဲ့ေပမယ့္ ဒီရံုးကလည္းပဲ ဝန္ ႀကီးခ်ဳပ္ရဲ႕ လုပ္ေအာက္မွာပဲ ရွိေနတာမို႔လို႔၊ လြတ္လပ္တဲ့အဖြဲ႕အစည္းလို႔ သတ္မွတ္ဖို႔ အနိမ့္ဆံုးအဆင့္ လိုအပ္ခ်က္ကိုေတာင္မွ မျပည့္မီပဲ ျဖစ္ေနရတယ္။
IMF ရဲ႕ ဥပေဒအရလည္း အခြန္ဥပေဒေတြမွာ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳ application ေတြအေနနဲ႔ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းအရ အကာအကြယ္ေပးတာမ်ိဳးေတြ လုပ္ႏိုင္ရမယ္ဆိုၿပီး ေတာင္းဆို တာေတြ ရွိေနတယ္။ ဒီေနရာမွာေတာ့ လတ္တေလာအေျခအေနမွာ UNDP/IMF ပူး ေပါင္းအဖြဲ႕ရဲ႕ အကူအညီနဲ႔ တိုးတက္မွဳေတြ ရွိလာေနတယ္။ ျပန္လည္ထူေထာင္မွဳ အ မ်ိဳးမ်ိဳးဟာ filing rate ကို ၃၀ ကေန ၈၀ ရာခိုင္ႏွဳန္းအထိ တိုးတက္လာေစၿပီး ေကာက္ ယူမွဳေတြက သိသိသာသာကို တိုးတက္လာတယ္။ အေကာက္ခြန္လုပ္ထံုးလုပ္နည္း ေတြကလည္း တိုးတက္မွဳရွိလာတယ္ဆိုေပမယ့္ customs revenues ေတြက တိုး တက္မလာဘူး။ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတဲ့ ေျဖရွင္းခ်က္က သြင္းကုန္ေတြမွာ တန္ဖိုးေတြေလ်ာ့ျပ ၾကတာေတြ၊ ေမွာင္ခိုကုန္သြယ္တာေတြ၊ အာဆီယံစည္းမ်ဥ္းေတြအရ သြင္းကုန္ခြန္ ေလ်ာ့ေပးရတာေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
Revenue side မွာရွိေနတဲ့ ျပႆနာေတြေၾကာင့္မို႔ ဘ႑ာေရးလိုေငြျပမွဳဟာ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္ေတြကထက္စာရင္ တိုးတိုးၿပီးအေျခအေနဆိုးလာေနတယ္။ ၁၉၉၈ မွာဆိုရင္ GDP တစ္ခုလံုးရဲ႕ ၁၄.၈ ရာႏွဳန္းကိုေတာင္ ေရာက္ေနၿပီ။ ဒါေတာင္ grants ေတြမပါေသး ဘူး။ ပထမဦးဆံုးအႀကိမ္အေနနဲ႔ ဒီလိုေငြျပမွဳရဲ႕ တစ္စိတ္တစ္ေဒသဟာ ႏိုင္ငံျခားအကူ အညီေတြ ယူစရာမလိုပဲ ဗဟိုဘဏ္ရဲ႕ ေထာက္ပံ့မွဳနဲ႔တင္ ေျဖရွင္းလိုက္ႏိုင္တာပဲ။
အစိုးရက အေရးပါတဲ့အေၾကာင္းအရာေတြေပၚ အာရံုထားဖို႔ ဆံုးျဖတ္ထားေပမယ့္ indicative planning ေတြ၊ policy formulation ေတြ၊ coordination ေတြအပါအဝင္ ေစ်းကြက္ဦးတည္တဲ့ ဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳစီမံခန္႔ခြဲတာမ်ိဳးအတြက္ capacity ေတြက အကန္႔အ သတ္ ရွိေနဆဲပဲ။ အေျခအေနေတြ မေျပာင္းလဲမျခင္းကေတာ့ သိသာထင္ရွားတဲ့ တိုး တက္မွဳဆိုတာ သံသယဝင္စရာ ကိစၥတစ္ရပ္ ျဖစ္ေနဆဲပါပဲ။

ထိုင္း

ထိုင္းမွာေတာ့ အေျခခံၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအေျပာင္းအလဲေတြက သက္ဦးဆံပိုင္စနစ္ကေန ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို ေျပာင္းလဲလိုက္တဲ့ ၁၉၃၂ ကေန ဒီေန႔အထိ ဆက္လက္ျဖစ္ပြားေန ပါတယ္။ အထင္ကရျဖစ္ရတဲ့ အေျပာင္းအလဲက ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသစ္ပါ။ ဒီဥပ ေဒသစ္မွာက ပိုက်ယ္ပ်ံ႕တဲ့ ထိုင္းမူျပဳထားတဲ့ ဒီမိုကရက္တိုက္ေဇးရွင္းနဲ႔ ပိုၿပီးတံု႔ျပန္မွဳရွိ တဲ့၊ ပိုၿပီးတာဝန္ယူမွဳရွိတဲ့ အစိုးရကို ဖန္တီးႏိုင္ဖို႔ ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြ ပါေနပါတယ္။ ဒီဥပ ေဒသစ္ေပၚေပါက္ၿပီးကတည္းက အေရးပါတဲ့ reform ေတြက စီးပြားပ်က္ကပ္ကို တံု႔ ျပန္ဖို႔ economic bill ၁၁ ခုကို ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခဲ့တာပါ။ ဒီ bill ေတြက စီးပြားေရး လုပ္ငန္းေဆာင္ရြက္ပံုေတြကို တိုးတက္လာေစဖို႔နဲ႔ reorganization နဲ႔ restructuring ေတြပါပါဝင္တဲ့ ေခတ္မွီတဲ့ bankruptcy လုပ္ထံုးလုပ္နည္းသစ္ေတြ၊ ဘဏ္လုပ္ငန္း ေတြနဲ႔ အျခားေငြေၾကးဆိုင္ရာ institutions ေတြအတြက္ အားေကာင္းတဲ့ လည္ပတ္ပံု ေတြ ထူေထာင္ဖို႔ ေအာက္ခံ framework အျဖစ္ အသံုးေတာ္ခံခဲ့ပါတယ္။
ဒီအေျခခံဥပေဒသစ္ေအာက္မွာပဲ အစိုးရအဖြဲ႕အဆင့္တိုင္းမွာ တာဝန္ယူမွဳနဲ႔ ခိုင္မာမွဳ ေတြကို ေရွ႕ဆက္ႏိုင္ေအာင္ အေရးပါတဲ့အခန္းက႑ကေန ေဆာင္ရြက္ေနတဲ့ institutions ငါးခုကိုလည္း ထူေထာင္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ အဲဒါေတြက National Counter Corruption Commission (NCCC) ရယ္၊ the freedom of information commission ရယ္၊ the national audit commission ရယ္၊ judiciary နဲ႔ ombudsmen ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မွဳ ေလ်ာ့ခ်ေရးနဲ႔ civil society ေတြ၊ သတင္းမီဒီယာေတြရဲ႕ အခန္းက႑တိုးျမင့္ေရးေတြက အေျခခံဥပေဒအရ လိုအပ္ခ်က္ ေတြ ျဖစ္လာသလို၊ လာဘ္စားမွဳကို တိုက္ဖ်က္ရာမွာလည္း အကူအညီေတြ ေပးေနပါ တယ္။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရး လုပ္ငန္းစဥ္ေတြဟာ ေစာင့္ၾကည့္မွဳစနစ္ ဆိုတာထက္ပိုၿပီး လိုအပ္တာေတာ့ အမွန္ပါပဲ။ public organization တိုင္းဟာ လူထု အက်ိဳးစီးပြားကို ကာကြယ္ဖို႔ သူတို႔ရဲ႕ေပၚလစီေတြ၊ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြနဲ႔၊ အစီအမံ ေတြမွာ ကာကြယ္ေရးအခ်က္ေတြကို တစ္ပါတည္းထည့္သြင္းထားဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။

National Counter Corruption Commission

၁၉၇၅ မတိုင္ခင္က လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရး ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြဟာ police jurisdiction လက္ေအာက္မွာ ရွိေနပါတယ္။ တကယ္လို႔ အစိုးရအရာရွိေတြဟာ ျပစ္မွဳ ထင္ရွားရင္ ႀကီးေလးတဲ့ျပစ္ဒဏ္ခံရဖို႔ ဥပေဒအရသတ္မွတ္ထားေပမယ့္ စံုစမ္းဖို႔မွာ ဟာ ကြက္ေတြရွိတာ၊ တရားစြဲဆိုမွဳမွာ ခက္ခဲတာ၊ ရဲစံုစမ္းေထာက္လွမ္းမွဳ လုပ္ထံုးလုပ္ နည္းေတြက အတားအဆီးျဖစ္ေနတာေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ျခစားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးကို အား ေကာင္းလာဖို႔အတြက္ ၁၉၇၅ မွာ Counter Corruption Commission ကို တည္ ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြကို နယ္ပယ္သံုးခုခြဲထားတယ္။ ႏွိမ္နင္းျခင္း (တိုင္ၾကားမွဳေတြကို စံုစမ္းျခင္း)၊ ကာကြယ္ျခင္းနဲ႔ လူထုဆက္ဆံေရးဆိုၿပီး သံုးခုခြဲထား တယ္။ ဒါေပမယ့္ ထိေရာက္မွဳပိုင္းမွာေတာ့ ဒီဟာကလည္းပဲ အတားအဆီးေတြ ရွိေနခဲ့ တာပဲ။
NCCC က ဖြဲ႕စည္းပံုအသစ္ရဲ႕ အဖြဲ႕အစည္းပဲ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဘက္နဲ႔ လံုးဝသီးျခားျဖစ္ၿပီး ေတာ့ national assembly ကို တိုက္႐ိုက္အစီအရင္ခံရတယ္။ ျခစားမွဳေတြကို ေဖာ္ ထုတ္ဖို႔ အာဏာရွိသလို၊ ဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳနဲ႔ တိုးတက္ေရးအတြက္ အႏၲရာယ္ရွိတယ္လို႔ ယူဆရ တဲ့အခ်က္ေတြကို ေျပာင္းျပန္လွန္ပစ္ရတယ္။ NCCC အေနနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြ၊ senior bureaucrats ေတြဆီကေန asset and liability statements (ALS) ကို ေတာင္းၾကည့္ပိုင္ခြင့္ရွိတယ္။ တကယ္လို႕အဲဒီစာရြက္စာတမ္းေတြမွာ လိမ္လည္မွဳေတြ ရွိေနရင္ ဒီပုဂၢိဳလ္ေတြကို ရာထူးကေန ဖယ္ရွားႏိုင္စြမ္းရွိတယ္။ NCCC အေနနဲ႔ လာဘ္ စားတာ၊ အာဏာအလြဲသံုးစားလုပ္တာနဲ႔ စီစဥ္ၫႊန္ၾကားပံု မမွန္ကန္တာေတြကို စံုစမ္း ၿပီး တရားစြဲဆိုပိုင္ခြင့္လည္း ရွိတယ္။
လတ္တေလာ ထိုင္းနဲ႔ ADB တို႔ရဲ႕ governance studies ေတြအရ အေျခခံဥပေဒသစ္ ရဲ႕ အေရးပါတဲ့အခ်က္ေတြက လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးမွာ ထိေရာက္တယ္ဆိုတာကို ထပ္ၿပီးၫႊန္ျပေပးေနတယ္။ အစိုးရသစ္က ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီမွာ အာဏာရလာ ၿပီး NCCC ကို အားေကာင္းေအာင္ ပံ့ပိုးျခင္းအားျဖင့္ ျခစားမွဳေတြကို တားဆီးႏွိမ္နင္း သြားမယ္လို႔ ကတိျပဳခဲ့တယ္။ ဥပေဒေတြ ျပင္ဆင္ေပးမယ္၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးရာမွာ လြယ္ ကူဖို႔ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြ ေရးဆြဲမယ္၊ အက်ိဳးစီးပြားေၾကာင့္ အျငင္းအခုန္ျဖစ္ရတာ ေတြကို ကာကြယ္သြားမယ္၊ အက်င့္ပ်က္အရာရွိေတြကို ေဖာ္ထုတ္ေပးဖို႔ ျပည္သူလူထု ကို တိုက္တြန္းသြားမယ္ဆိုတဲ့ ကတိေတြကိုလည္း ေပးခဲ့တယ္။
NCCC အေနနဲ႔ အစိုးရရဲ႕ အဝယ္စာရင္း ဘက္ဂ်က္ထဲက သံုးဆယ္ရာႏွဳန္းေလာက္ဟာ လာဘ္စားမွဳေတြေၾကာင့္ ဆံုးရွံဳးေနရတယ္လို႔ ခန္႔မွန္းထားတယ္။ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွက္က အခ်က္အလက္ေတြကို အေျခခံၿပီးတြက္လိုက္ရင္ ဒီပမာဏက စိုက္ပ်ိဳးေရးဝန္ႀကီးဌာန နဲ႔ က်န္းမာေရးဝန္ႀကီးဌာန ႏွစ္ဌာနေပါင္းရဲ႕ ဘက္ဂ်က္ထက္မ်ားေနတယ္။ တကယ္ တမ္းေျပာရရင္ ဒီပမာဏက စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ က်န္းမာေရးအတြက္ ကုန္က်စားရိတ္ေတြ ထက္ကို ပိုမ်ားေနမွာပဲ။
အစိုးရသစ္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳသစ္မွာ NCCC အေနနဲ႔ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ရဲ႕ လက္ေအာက္ခံ ရံုးဌာန တစ္ခုကေန လူထုအေျချပဳ အေႏွာင္အဖြဲ႕ကင္းတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းအျဖစ္ ေျပာင္းလဲရမွာ၊ စီမံခန္႔ခြဲမွဳေတြမွာ ပိုၿပီးသစ္လြင္ၿပီး၊ ပိုျပဳလြယ္ေျပာင္းလြယ္တဲ့ နည္းနာေတြ ဖန္တီးရမွာ၊ ဝန္ထမ္းေတြ စီမံခန္႔ခြဲရမွာ၊ ဘက္ဂ်က္နဲ႔ ေငြေၾကးေတြကို စီမံခန္႔ခြဲရမွာစတဲ့ စိန္ေခၚမွဳ အသစ္ေတြကို ရင္ဆိုင္ရဖို႔ရွိတယ္။ NCCC အေနနဲ႔ ျခစားမွဳေတြကို ကာကြယ္ေရးအ တြက္၊ စံုစမ္းေရးအတြက္၊ တားဆီးဖို႔အတြက္ Local Level အေနနဲ႔ လံုေလာက္တဲ့ capacity မ်ိဳး လိုအပ္ေနတယ္။ လိုက္ေလ်ာညီေထြျဖစ္မယ့္ စံုစမ္းမွဳနည္းနာေတြ ေလ့ က်င့္သင္ၾကားေပးဖို႔၊ ေငြေၾကးခဝါခ်မွဳ၊ ေငြစာရင္းအရ ျပစ္မွဳေဖာ္ထုတ္တာေတြစတဲ့ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ေနရာေတြမွာ ဝန္ထမ္းေတြ အသစ္ခန္႔ထားဖို႔ေတြကို လုပ္ ရမယ္။ အခုအခ်ိန္မွာ NCCC မွာ ဝန္ထမ္းေပါင္း ၅၇၀ ရွိေနတယ္။ အဖြဲ႕ဝင္ကိုးဦးပါတဲ့ ေကာ္မရွင္နဲ႔ ႀကီးၾကပ္တယ္။ ဒီအဖြဲ႕ဝင္ေတြကို အစိုးရကေရြးခ်ယ္ေပးၿပီး ေလးႏွစ္ကာ လအထိ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ေစတယ္။ ျပည္ထဲေရးဝန္ႀကီးဌာနက NCCC ကို အစိုးရရဲ႕ အဝယ္စာရင္းေတြ၊ တင္ဒါေခၚယူမွဳေတြမွာ ျခစားမွဳပေပ်ာက္ေရးေဆာင္ရြက္ဖို႔ ဝန္ထမ္း အင္အား ၅၀ ေထာက္ပံ့ေပးဖို႔ကို သေဘာတူထားတယ္။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ sub national level မွာေပါ့။ ဝန္ႀကီးဌာနေတြရဲ႕ ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္ေတြကို ေခၚယူတိုင္ပင္ တာမ်ိဳး လုပ္ေလ့ရွိေပမယ့္ NCCC ရဲ႕ သီးျခားလြတ္လပ္မွဳကိုေတာ့ မေပ်ာက္ဆံုးသြားရ ေအာင္ ဂရုတစိုက္ကိုင္တြယ္တတ္ၾကတယ္။
NCCC အေနနဲ႔ အေစာပိုင္းကတည္းက ေအာင္ျမင္မွဳေတြရခဲ့တယ္။ ဝါရင့္ဝန္ႀကီးတစ္ ေယာက္ကို ျခစားမွဳနဲ႔ဆက္ႏြယ္တယ္ဆိုၿပီး forced resignation ေပးတာမ်ိဳးေတြ လုပ္ ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒခံု႐ံုးက လက္ရွိတာဝန္ထမ္းေဆာင္ဆဲ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ ကို တရားစြဲဆိုမွဳအေပၚမွာ ရလဒ္က်ဥ္းေျမာင္းစြာနဲ႔ပဲ ပလပ္ခဲ့တယ္။ ဒီဝန္ႀကီးခ်ဳပ္အေန နဲ႔က အာဏာမရယူခင္ ပိုင္ဆိုင္မွဳေတြကို NCCC ဆီမွာ စစ္ေဆးခံတဲ့အခါမွာ အေသး စိတ္အခ်က္ေတြကို ဖံုးကြယ္ထားခဲ့တယ္ဆိုၿပီး စြတ္စြဲခံခဲ့ရတာ။

Freedom of Information Office

NCCC အျပင္ကို အျခား institutions ေလးခုကလည္းပဲ အစိုးရအဆင့္တိုင္းမွာ တာဝန္ ယူမွဳနဲ႔ ခိုင္မာမွဳရွိလာဖို႔ အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑ကေန ေဆာင္ရြက္ေနပါတယ္။
ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးရဲ႕ အေစာဆံုး အေျပာင္းအလဲေတြမွာ freedom of information (FOI) Act ကို implement လုပ္လိုက္ႏိုင္တာပါပဲ။ ေနာက္ေတာ့ တိုး တက္မွဳေတြ ရွိလာသလို၊ ၁၉၉၇ အေျခခံဥပေဒအတြက္လည္း လမ္းပြင့္သြားေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ high-profile cases တစ္ခ်ိဳ႕က လူထုထဲမွာ ဒီဥပေဒကို တန္ဖိုး ရွိလာေအာင္၊ ဒီဥပေဒရဲ႕လႊမ္းျခံဳႏိုင္စြမ္းကို သိရွိလာေအာင္၊ ဥပေဒရဲ႕ application အ ေပၚမွာ အေရးႀကီးတဲ့ က်င့္ထံုးေတြကို တိုးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးလာေအာင္ Highlight လုပ္ေပး ခဲ့တယ္။ NGO ေတြနဲ႔ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြက အစိုးရရဲ႕ လုပ္ငန္းေတြ၊ ဘက္ဂ်က္ ေတြ၊ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အခ်က္အလက္ေတြကို မွန္မွန္ကန္ကန္နဲ႔ အခ်ိန္မီသိရွိခြင့္မရတဲ့ အေပၚမွာ စိတ္ပ်က္ေနၾကတယ္လို႔ ေျပာေနခဲ့ၾကတယ္။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ FOI ေကာ္မရွင္အေနနဲ႔ အေျခအေနေတြက တိုးတက္မွဳရွိေနတယ္လို႔ ထင္ျမင္ထားတယ္။ ဥပေဒဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္က်င့္ထံုးေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ နား လည္ႏိုင္ဖို႔ ဝန္ထမ္းေတြကို  capacity development ေတြ လုပ္ေပးဖို႔ေတာ့ လိုအပ္ေန တုန္းပဲ။ တစ္ခါပထမတန္းစား ရံုးဌာနတစ္ခုအျဖစ္နဲ႔ လူထုရဲ႕ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြကို ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္နဲ႔ ထိထိေရာက္ေရာက္ တံု႔ျပန္ႏိုင္ဖို႔ လိုအပ္ေနေသးတယ္။ လူထုကို အျပန္အလွန္ အခ်က္အလက္ မွ်ေဝရင္း အားေကာင္းေအာင္ လုပ္ဖို႔လိုအပ္ေနတဲ့ အစိုး ရေအဂ်င္စီေတြ အတြင္းမွာလည္းပဲ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြကို ဖန္တီးတီထြင္ဖို႔ လိုအပ္ ေနေသးတယ္။

National Audit Commission

စာရင္းစစ္ခ်ဳပ္ရဲ႕ရံုးဟာ အရင္ကေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳအဖြဲ႕ရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ ရွိေနေပ မယ့္ ၁၉၉၁ ခုႏွစ္မွာ လြတ္လပ္တဲ့ public agency တစ္ခု ျဖစ္လာတယ္။ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္ မွာေတာ့ Office of the National Audit Commission ဆိုၿပီး အသစ္ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္း ခဲ့တယ္။ ဒီဌာနအေနနဲ႔ တာဝန္ယူရတာေတြက စံသတ္မွတ္ခ်က္ေတြနဲ႔ ကိုက္ညီေအာင္ ညႇိႏိွဳင္းမွဳေတြကို ၫႊန္ၾကားရတယ္၊ ဝန္ႀကီးဌာနေတြ၊ အစိုးရေအဂ်င္စီေတြ၊ ဌာနေတြ၊ SOE ေတြနဲ႔ sub national government units ေတြရဲ႕ ေငြေရးေၾကးေရးနဲ႔ performance ပိုင္းေတြကို စစ္ေဆးရတယ္။
National Audit Commission (NAC) အေနနဲ႔ အခုအခ်ိန္မွာ သူတို႔ရဲ႕စာရင္းအင္းအရ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမွဳေတြကို ပါလီမန္မွာ ျပန္လည္တင္ျပရသလို၊ လူထုကိုလည္း အသိေပးရ တယ္။ ေကာ္မရွင္ရဲ႕ အခန္းက႑အေနနဲ႔ သူ႔အရင္ရွိႏွင့္ၿပီးသား ေကာ္မရွင္ေတြရဲ႕ အ ခန္းက႑ကေန သိသိသာသာကို ကြဲလြဲလာတယ္။ အစိုးရအတြက္ စစ္ေဆးမွဳေတြ လုပ္တဲ့ေနရာမွာ ႏိုင္ငံတကာနဲ႔ ကိုက္ညိႇေပးရသလို၊ performance auditing ကို လည္း အထူးျပဳၿပီး လုပ္ေပးရတယ္။ internal controls ေတြကိုလည္း ျပည့္မီစံုလင္ ေအာင္ development ေတြ လုပ္ေပးရတယ္။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ NAC ဟာ သူတို႔ရွာေဖြေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကို လိုက္နာလာေအာင္ ေမာင္းႏွင္ေပးမယ့္ တြန္းအားေတြ ေပ်ာက္ဆံုးေနျပန္တယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးညံ့ဖ်င္းတယ္ လို႔ယူဆရတဲ့ ရာဇဝတ္မွဳျဖစ္စဥ္တစ္ခ်ိဳ႕မွာ ေကာ္မရွင္ရဲ႕စံုစမ္းမွဳေတြဟာ လုပ္ထံုးလုပ္ နည္းမွန္ကန္တဲ့ တရားစြဲဆိုမွဳေတြျဖစ္ဖို႔၊ စည္းကမ္းပိုင္းအရ အျပစ္ေပးႏိုင္မွဳေတြလုပ္ဖို႔ ပါလီမန္ကို လႊဲေျပာင္းေပးလိုက္ရတယ္။ အနိမ့္ဆံုးအေနနဲ႔ ေကာ္မရွင္ဟာ ျဖစ္ရပ္ေတြ မွာ အစီအစဥ္တက်နဲ႔ ေျဖာင့္ေျဖာင့္တန္းတန္းျဖစ္လာေအာင္ စီစဥ္ေပးရင္း ေနာက္ ေၾကာင္းျပန္လိုက္ရာမွာ လြယ္ကူေအာင္ ကူညီေပးေနသလို၊ ပိုေကာင္းမြန္တဲ့ ပြင့္လင္း ျမင္သာမွဳနဲ႔ publicity ေတြရလာေအာင္ အားထုတ္ေဆာင္ရြက္ေနပါတယ္။ ဒီအျပင္ကို ပဲ စနစ္ေတြကို တိုးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္ လုပ္တဲ့နည္းနာေတြ၊ လုပ္ထံုးလုပ္နည္း ေတြနဲ႔ internal controls ေတြကိုလည္း တိုးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္ လုပ္ေပးရေသး တယ္။ ပိုၿပီးစိတ္ဝင္တစား အာရံုစိုက္မွဳ ရွိလာေအာင္လို႔ စာရင္းအင္းအရ ရွာေဖြေတြ႕ရွိ မွဳေတြကို တံု႔ျပန္ေစတဲ့ေနရာမွာ interagency cooperation ေတြကို ပိုအားေကာင္း လာဖို႔ ျမႇပ္ႏွံအားစိုက္ၿပီး ေဆာင္ရြက္ဖို႔ေတာ့ လိုအပ္ေနပါဦးမယ္။
ေနာက္ထပ္အေရးႀကီးတဲ့ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ရမယ့္ ျပႆနာက ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မွဳေတြကို ဖယ္ရွားလိုက္တဲ့အခါမွာ ရင္းျမစ္ေတြကို တလြဲအသံုးခ်မွဳကေန ကာကြယ္ဖို႔အတြက္ စီ မံခန္႔ခြဲပံုေတြကို ေစာင့္ၾကည့္ဖို႔နဲ႔ မွန္ကန္တဲ့ထိန္းေက်ာင္းမွဳေတြ လုပ္ႏိုင္ဖို႔ လံုေလာက္ ေသခ်ာတဲ့ စြမ္းေဆာင္ရည္ ရွိေနႏိုင္ဖို႔ပါ။ ေကာ္မရွင္ရဲ႕ဝန္ထမ္းေတြအေနနဲ႔ သူတို႔မွာ ဒီလိုရင္းျမစ္ေတြကို local level မွာ ေစာင့္ၾကည့္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ လံုေလာက္တဲ့စြမ္း ေဆာင္ရည္မရွိဘူးလို႔ ထင္ျမင္ေနၿပီး ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မွဳေတြ ဖယ္ရွားတာကို ျဖည္းျဖည္း ျခင္းပဲလုပ္သင့္တယ္လို႔ ျငင္းခ်က္ထုတ္ေနၾကပါတယ္။

Judiciary

အရင္ဖြဲ႕စည္းပံုေတြနဲ႔ မတူတာက ဒီဖြဲ႕စည္းပံုအသစ္မွာ constitutional supremacy အတြက္ principle ေတြကို လံုလံုေလာက္ေလာက္ ျပ႒ာန္းေပးထားတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဘယ္ဥပေဒ၊ act၊ အမိန္႔ေၾကျငာစာမဆို ဖြဲ႕စည္းပံုနဲ႔ ဆန္႔က်င္ရင္ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ကိုက္ညီမွဳ မရွိရင္ပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီဥပေဒ၊ အမိန္႔မွန္သမွ်ကို ပယ္ခ်လိုက္ႏိုင္တယ္။ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပ ေဒဆိုင္ရာခံုရံုးသစ္က ဥပေဒမွန္သမွ်ရဲ႕ constitutionality ျဖစ္မွဳကို ေသခ်ာေစရသ လို၊ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြကလည္း ဖြဲ႕စည္းပံုနဲ႔ ကိုက္ညီ ေစဖို႔ အားထုတ္ရတယ္။ NCCC က ေပးပို႔လာတဲ့ high-level corruption အမွဳအခင္း ေတြကိုလည္း ကိုင္တြယ္ရတယ္။ ဥပမာ အေပၚမွာေျပာခဲ့တဲ့ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မွဳ ဖံုးကြယ္တဲ့ အမွဳလိုမ်ိဳးေပါ့။ ဖြဲ႕စည္းပံုအသစ္အရ ခံု႐ံုးဟာ မိမိဖာသာရပ္တည္ၿပီး တရား ေရးဝန္ႀကီးဌာနရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ ရွိမေနဘူး။ administrative courts အသစ္ေတြ ဟာ အစိုးရအေဆာက္အဦေတြ၊ အရာရွိေတြနဲ႔ သာမန္ျပည္သူေတြၾကားက ျပႆနာ ေတြကို ကိုင္တြယ္ဆံုးျဖတ္ရတယ္။ ေနာက္ဆံုးမွာေတာ့ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒဟာ supreme administrative court နဲ႔ administrative tribunals ေတြကို ဖြဲ႕စည္းေပး ထားသလို အယူခံေတြအတြက္ လိုအပ္လာမယ္ဆိုရင္ appellate administrative court ကိုပါ ဖြဲ႕စည္းႏိုင္တယ္။ administrative courts ေတြအတြက္ လြတ္လပ္တဲ့ judicial commission ေတြဖြဲ႕စည္းၿပီး သူတို႔ရဲ႕လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို လည္ပတ္ႏိုင္ တယ္။

Ombudsman

ထိုင္းႏိုင္ငံရဲ႕ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို မေက်နပ္လို႔ရွိရင္ တိုင္ၾကားႏိုင္တဲ့ အရာရွိ (Ombudsman) ကို ပထမဦးဆံုးအေနနဲ႔ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္ ဧၿပီ လမွာ စတင္ခန္႔အပ္ခဲ့တယ္။ ၂၀၀၂ ေမလမွာေတာ့ ဆီးနိတ္ကေန ဒုတိယအႀကိမ္ ခန္႔ အပ္ေပးခဲ့တယ္။ ဒီအရာရွိက တိုင္ၾကားမွဳေတြရွိလာခဲ့ရင္ အစိုးရဝန္ႀကီးဌာနေတြ၊ ေအ ဂ်င္စီေတြ၊ အစိုးရပိုင္ enterprise ေတြ၊ ေဒသဆိုင္ရာအစိုးရအေဆာက္အအံုေတြက ဥပေဒကိုခ်ိဳးေဖာက္တာေတြရွိသလား၊ ဒါမွမဟုတ္ သူတို႔ရဲ႕တာဝန္ေတြကို ထိထိေရာက္ ေရာက္ မေဆာင္ရြက္ဘူးလား၊ ဒါမွမဟုတ္ လူထုကို ထိခိုက္ေစသလား၊ တိုင္ၾကားသူ ကို နစ္နာဆံုးရွံဳးေစသလားဆိုတာေတြကို စံုစမ္းရတယ္။ ေနာက္သူက ဒီအမွဳေတြကို constitutional တရားရံုးေတြကိုေရာ၊ administrative တရားရံုးေတြကိုပဲ သက္ဆိုင္သ လို ျပန္တင္ေပးရတယ္။  ဒီရံုးကိုစၿပီးတည္ေထာင္စဥ္ကတည္းက တိုင္ၾကားမွဳေပါင္း ၂၀၀၀ ေလာက္ကို လက္ခံခဲ့ရတယ္။ တစ္ဝက္ေလာက္က ေက်နပ္ေအာင္ ေျဖရွင္းေပး ႏိုင္တဲ့အတြက္ ေျပလည္သြားတယ္။ တိုင္ၾကားမွဳအမ်ားစုက ေျမယာကိစၥေတြ၊ ရဲနဲ႔ public utilities ေတြနဲ႔ပတ္သက္လို႔ မေက်နပ္ခ်က္ေတြကို တိုင္ၾကားၾကတာမ်ားတယ္။

Sub-national Institutions, Civil Society, and the Media

တာဝန္ယူမွဳနဲ႔ဆိုင္တဲ့ ပင္မ institutions ေလးခုအျပင္ကို တျခားလာဘ္စားမွဳကို တိုက္ ဖ်က္ေနတဲ့ constitutional mechanisms ေတြလည္း ရွိေနေသးတယ္။ ဥပမာေျပာရ ရင္ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မွဳဖယ္ရွားတဲ့အေပၚမွာ အထူးျပဳေစာင့္ၾကည့္မွဳ အသစ္ေတြပဲ။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္က 8th Plan period အၿပီးမွာ ေဒသတြင္း သံုးစြဲမွဳရဲ႕ ရွယ္ယာက (intergovernmental transfers ေတြနဲ႔ စုစုေပါင္းအစိုးရ revenues ေတြနဲ႔ ဆက္စပ္ သမွ်ေတြ အပါအဝင္) ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္က ရွိခဲ့တဲ့ မွန္းေျခ ၁၄ ရာႏွဳန္းကို ေက်ာ္လြန္ၿပီး ၂၀ ရာႏွဳန္းအထိ တိုးတက္လာခဲ့တယ္။ ၂၀၀၆ ခုႏွစ္ 9th Plan period အၿပီးမွာ ေဒသ တြင္း သံုးစြဲမွဳက စုစုေပါင္း အစိုးရရဲ႕ revenues ေတြရဲ႕ ၃၅ ရာႏွဳန္းအထိ တိုးတက္လာ မယ္လို႔ ခန္႔မွန္းၾကတယ္။
NGO ေတြေရာ၊ ကမ႓ာ့ဘဏ္ကပါ ေထာက္ပံ့ထားတဲ့ social investment fund (SIF) ေတြဟာ ေဒသတြင္းေက်းလက္ေတြမွာ အေတာ္အသင့္ကို အေတြ႕အၾကံဳရေနတဲ့ အင္ အားစုေတြျဖစ္လာတယ္။ SIF ေတြရဲ႕ အေတြ႕အၾကံဳက ေဒသတြင္းက အစိုးရရဲ႕ ဝယ္ ယူမွဳေတြ၊ တင္ဒါေခၚယူတာေတြကို Local level မွာတင္ တာဝန္ေပးေဆာင္ရြက္ေစ တာက ကုန္က်စားရိတ္ကို အထိေရာက္ဆံုး ေလ်ာ့ခ်ႏိုင္တဲ့နည္းျဖစ္တယ္လို႔ ၫႊန္ျပေန တယ္။ ေဒသႏၲရေန႔ကေလးထိန္းေက်ာင္းတစ္ခုကို တည္ေဆာက္တဲ့ ဥပမာတစ္ခုကို ထုတ္ျပရရင္ တည္ေဆာက္မွဳမွာ အစိုးရရဲ႕စံေတြကို လိုက္နာမယ္၊ ေဒသလူထုကပဲ တင္ဒါေခၚလိုက္တာ ဒီလိုအေဆာက္အဦမ်ိဳးအတြက္ ဘတ္သံုးသိန္းပဲ ကုန္က်တယ္။ အစိုးရကစံသတ္မွတ္ထားတဲ့ ကုန္က်စားရိတ္ ဘတ္ ၇ သိန္းနဲ႔ ယွဥ္လိုက္ရင္ အမ်ား ႀကီးကြာသြားတယ္။ Thailand development research institute က ဝန္ထမ္းေတြက ရြာသူရြာသားေတြအေနနဲ႔ စံကုန္က်စားရိတ္ခ်ဥ္းကပ္ပံုနဲ႔ လုပ္ေနတဲ့ ပေရာဂ်က္ေတြမွာ ပါဝင္ဖို႔ စိတ္မဝင္စားၾကဘူးလို႔ ေထာက္ျပၾကတယ္။ ရြာသားေတြအေနနဲ႔ အဲဒီလို ပေရာ ဂ်က္မ်ိဳးေတြဟာ လာဘ္စားဖို႔လုပ္တဲ့ အလုပ္ေတြလို႔ ျမင္ၾကတယ္။ ဒီလိုမလုပ္ပဲ ေဒသ တြင္းမွာပဲ ေျဖရွင္းလိုက္ရင္ လာဘ္စားဖို႔ မလြယ္ေတာ့ဘူးလို႔ သူတို႔က ယံုၾကည္ေနၾက တယ္။
SIF management အေနနဲ႔ communities ေတြ အားလံုးကိုေတာ့ ဒီလိုေခၽြတာလိုက္ ျခင္းျဖင့္ တင္ဒါေခၚယူမွဳေတြမွာ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ အေလ့အထေတြ ပေပ်ာက္သြား မယ္လို႔ ယံုၾကည္ေအာင္ လုပ္ႏိုင္မယ္လို႔ေတာ့ မေျပာၾကဘူး။ SIF ရဲ႕ အတြင္းပိုင္းက ထြက္လာတဲ့ ေဖာ္ထုတ္ခ်က္ေတြအရ ေဒသတြင္းေခါင္းေဆာင္ေတြကလည္းပဲ အၿမဲ တမ္းေတာ့ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း လုပ္ကိုင္ၾကတာမဟုတ္ဘူးလို႔ ၫႊန္ျပေနတယ္။ ပြင့္လင္း ျမင္သာမွဳ အားနည္းတဲ့ေနရာေတြမွာ လာဘ္စားမွဳေတြက ဆက္ၿပီးရွိေနဦးမွာပဲ။ ေက်း ရြာေတြမွာ ပြင့္လင္းျမင္သာမွဳအတြက္ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ လူထုၾကားေရာက္ေအာင္ ျဖန္႔ျဖဴးေပးႏိုင္မယ္ဆိုရင္ ဒါကသူတို႔အတြက္ အားေကာင္းတဲ့ အသံုးခ်စရာေတြ ျဖစ္လာလိမ့္မယ္။ ေရွ႕ဆံုးက ဦးေဆာင္တဲ့ ရြာေတြရွိလာရင္၊ ဒီအ ခ်က္ တစ္ခုတည္းကိုပဲ ေက်းလက္ေဒသရဲ႕ political economy မွာ အဓိကက်တဲ့ အ ေျပာင္းအလဲေတြ ျဖစ္လာေစလိမ့္မယ္။ ေဒသတြင္းက “မ်က္ႏွာဖံုး”ေတြဆိုတဲ့ သူေတြရဲ႕ အခန္းက႑ကို ေလ်ာ့ခ်ႏိုင္လိမ့္မယ္။ ထိုင္းမွာက “ၿမိဳ႕မ်က္ႏွာဖံုး၊ ရြာမ်က္ႏွာဖံုး”ေတြဆို တဲ့ အသံုးအႏွဳန္းက ဥပေဒကို ေက်ာ္လႊားႏိုင္တဲ့အထိ အားေကာင္းေနတဲ့ ေဒသခံေတြ ကို ေျပာတာပဲ။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အဲဒီလိုလူေတြကို ေဒသဆိုင္ရာ၊ ဒါမွမဟုတ္ ဗဟိုအ ဆင့္က ႏိုင္ငံေရးသမားေတြက အကာအကြယ္ေပးထားတယ္။ ဒီႏိုင္ငံေရးသမားေတြအ တြက္လည္း ဒီလူေတြက campaign canvassers အေနနဲ႔ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ေပးတတ္ၾကတယ္။
လူမွဳလူ႔အဖြဲ႕အစည္းေတြက တျခားနည္းလမ္းေတြနဲ႔ အစိုးရကို တာဝန္ယူမွဳရွိေစေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။ ႏိုင္ငံသားေတြက NCCC ကို အသနားခံစားပို႔ၿပီး အရာရွိတစ္ ဦးရဲ႕ အျပဳအမူေတြကို အာရံုစိုက္ေလ့လာေစဖို႔ စံုစမ္းစစ္ေဆးမွဳေတြကို အစပ်ိဳးတိုင္ ၾကားၾကတယ္။ ဝန္ႀကီးအဖြဲ႕မွာ ပါဝင္တဲ့ ALS ေတြရဲ႕ မူမမွန္တဲ့ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြ ကို NCCC အေနနဲ႔ စံုစမ္းလို႔ရေအာင္ သတင္းေပးတာေတြ လုပ္ၾကတယ္။ အျခားစံုစမ္း စစ္ေဆးမွဳဧရိယာေတြထဲမွာေတာ့ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္ NCCC ဥပေဒမွာျပ႒ာန္းထားတဲ့ က်င့္ ဝတ္စံေတြကို လိုက္နာဖို႔လိုအပ္တယ္။ conflict of interest ေတြ ျဖစ္ပြားလာႏိုင္မယ့္ ဘယ္လိုလုပ္ေဆာင္မွဳမ်ိဳးကိုမဆို အစိုးရအရာရွိေတြကို ပါဝင္ပတ္သက္ျခင္းကေန ကန္႔ သတ္ထားတယ္။ ဘယ္အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုတည္းကမွ၊ ႏိုင္ငံသားအစုအဖြဲ႕တစ္ဖြဲ႕တည္း ကမွ အစိုးရေပၚလာစီအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ အစီအစဥ္ေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ လႊမ္းျခံဳမိသည္ အထိ ကၽြမ္းက်င္လာတယ္ဆိုတာမ်ိဳး မရွိႏိုင္ဘူး။
လူမွဳအဖြဲ႕အစည္းေတြအေနနဲ႔ မီဒီယာကေနတဆင့္ ပိုက်ယ္ျပန္႔တဲ့ လူထုေတြနဲ႔ ဆက္ သြယ္တဲ့ေနရာမွာ အေရးပါတဲ့အခန္းက႑ကေန ပါဝင္ေနျပန္တယ္။ အခ်ိဳ႕အထူးျပဳ ကိစၥရပ္ေတြမွာ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြက နားလည္ထားတာထက္ လူမွဳအဖြဲ႕အစည္းေတြက ပိုနားလည္တယ္။ အစိုးရရဲ႕အျမင္ကိုတံု႔ျပန္ဖို႔ လူမွဳအဖြဲ႕အစည္းေတြက အေရးပါတဲ့ အ ခ်က္အလက္ေတြကို ေထာက္ပံ့ႏိုင္တယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႔ NGO ေတြက သူ တို႔ရဲ႕ အဖြဲ႕ဝင္ေတြရဲ႕ concern အေပၚမွာ မူတည္ေနတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကို သု ေတသနေတြလုပ္ဖို႔ လြတ္လပ္တဲ့ capacity ေတြ ရွိထားၾကတယ္။ အစိုးရရဲ႕ သြင္ျပင္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို အထူးျပဳေလ့လာေနတဲ့ လူမွဳအဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ non-partisan network တစ္ခုကို ထူေထာင္ဖို႔ဆိုတာ မရွိမျဖစ္လိုအပ္တဲ့ အခ်က္ျဖစ္ေနဆဲပါပဲ။ ဒါမွလည္း ထိ ေရာက္ၿပီး တာဝန္ယူမွဳရွိတဲ့ ႀကီးၾကပ္မွဳကို NCCC ရဲ႕ အားထုတ္မွဳေတြအေပၚမွာ ထပ္ ေဆာင္းေပးႏိုင္မွာပါ။ အဖြဲ႕အစည္းေတြအေနနဲ႔ သူတို႔ႀကီးၾကပ္ေလ့လာေနတဲ့ အစိုးရ ေအဂ်င္စီေတြအေပၚမွာ ပဋိပကၡမဆန္တဲ့၊ ရင္းႏွီးတဲ့ဆက္ဆံေရး ရွိဖို႔လိုအပ္သလို၊ NCCC နဲ႔လည္း ဒီလိုသေဘာရွိတဲ့ ဆက္ဆံေရးရွိထားဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။

(Poe C)  


အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ တိုက္ဖ်က္ျခင္း (PDF version)