ေခါင္းေဆာင္ေတြသတိၱရိွပါ....

သမၼတဦးသိန္းစိန္ ေအာ္စလိုမွာ ျမန္မာေတြနဲ႔ ေတြ႔ဆံုစကားေျပာတယ္။ သူ႔အရင္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္လည္း ျမန္မာေတြနဲ႔စကားေျပာတယ္။ ကိုမင္းကိုနိုင္လည္းေျပာတယ္။ သမတနဲ႔ သူတို႕ မတူတာကေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္နဲ႔ ကိုမင္းကိုနိုင္ တို႕က ပိရိသတ္နဲ႔ အေမးအေျဖ လုပ္တယ္။ တိုက္ရိုက္ခံစားခ်က္ေတြအသံေတြနားေထာင္တယ္။ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ လည္း သူ႔ရဲ႔ ျပည္ပခရီးစဥ္တိုင္း အခ်ိန္လုျပီးေတြ႔တယ္၊ ေမးခြန္းေတြေျဖတယ္။ ကိုမင္းကိုနိုင္ဆို က်န္းမာေရးမေကာင္းတဲ႔ၾကား၊ အိပ္ေရးပ်က္ျပီးပင္ပမ္းတဲ႔ၾကားက တတ္နိုင္သေလာက္ ျမန္မာမိသားစုေတြကိုလိုက္ေလ်ာတယ္။ သမတဦးသိန္းစိန္ကေတာ့ ၁၀မိနစ္နီးပါး သူေျပာခ်င္တာေျပာျပီး ဘာေမးခြန္းမွ ေမးခြင္႔မေပးပဲ ထြက္သြားတယ္။ ေခါင္းေဆာင္ေတြ အလုပ္မ်ားတာက်ေနာ္တို႕ သေဘာေပါက္တယ္။ မူလက သမတနဲ႔ ေတြ႔ရမဲ႔အခ်ိန္က ညေန ၄နာရီခဲြ။သမတကိုေတြ႔ဖို႕ျမန္မာေတြ၁၀၀ေက်ာ္က ညေန ၃နာရီကတည္းက လံုျခံဳေရးရဲ ၃ဆင္႕နဲ႔  အစစ္ေဆးခံျပီး ထိုင္ေစာင္႔ေနၾကတာ။
သူနဲ႔ေတြ႔ဖို႕ ၊ေမးခြန္းထုတ္ဖို႕ ေနာ္ေ၀းနိုင္ငံျမိဳ႕ အနွံ႔က ျမန္မာတိုင္းရင္းသားေတြေရာ က်ေနာ္တို႕လို ၈ေလးလံုးေက်ာင္းသားေဟာင္းေတြေရာလာၾကတာ။ ဒါေပမဲ႔ က်ေနာ္တို႕သမတက သတၱိမရိွဖူး။ သမတတင္မကဖူး သမတနဲ႔ပါလာတဲ႔ ၀န္ၾကီးေတြလည္းအတူတူပဲ။ သတင္းသမားေတြလည္းအတူတူပဲ။ ၀န္ၾကီးဦးစိုးသိန္းက တနာရီနီးပါးၾကာ သူေျပာခ်င္ရာကိုစစ္သားဘ၀တံုးက စက္ေသနတ္နဲ႔ပစ္ေနသလို ဒလစပ္ပစ္ေနတယ္။ အခမ္းအနားမႈးကတားတာလည္းမမႈဖူး(ဘယ္မႈမလဲ အခမ္းအနားမႈးက သူ႔တို႕ကို ကပ္ဖားျပီးေအာက္က်ံဳ႕ဆက္ဆံေနရတဲ႔ DVBက ကိုခင္ေမာင္၀င္းေလ၊ အဲဒီသမတနဲ႔ေတြ႔တဲ႔ အခန္းမွာပဲ တခ်ိန္တံုးက NCGUBညြန္႕ေပါင္းအစိုးရေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ NCUBအဖဲြ႔တို႕နဲ႔ အာဏာရွင္ေတြကို ဘယ္နည္း ဘယ္ပံု တိုက္ၾကမဟဲ႔ဆိုျပီး ပါးစပ္ကအျမႈတ္ထြက္ေအာင္ ေျပာေဟာခဲ႔တာကို ကိုခင္ေမာင္၀င္းကိုယ္တိုင္ Videoရိုက္ အင္တာဗ်ဴးလုပ္ ၀ါဒျဖန္႔ခဲ႔ေသးတယ္။ ပုလင္းတူဗူးဆို႕ခဲ႔ၾကေသးတယ္- စကားခ်ပ္) ၀န္ၾကီးဦးစိုးသိန္းအာတာကို နားေထာင္ေနရတဲ႔ ပရိႆတ္က စိတ္ပ်က္ေနျပီ။ မ်က္နွာေတြရံႈ႕ေနျပီ။ ဘယ့္နွယ္ အစိုးရကို ေမးခြန္းထုတ္ဖို႕လာတာ သူတို႕ တရားေဟာတာနားေထာင္ဖို႕လာတာက်ေနတာပဲတဲ႔။ ပြစိပြစိေျပာကုန္ျပီ။ ဒီေတာ့ အမ်ားျပည္သူအသံကို အျမဲဂရုစိုက္ေလးစားတဲ႔ အေနနဲ႔ သတင္းေထာက္ က်ေနာ္လည္းအသံက်ယ္က်ယ္နဲ႔  ထေျပာလိုက္တယ္။“၀န္ၾကီး..သိတ္ပြားတယ္”လို႕ သူက “ဗ်ာ..ဘာေျပာတယ္” သူမရွင္းလို႕ က်ေနာ္ လက္ဟန္နဲ႔ပါ ရွင္းေအာင္ေျပာတယ္။ဘယ္လက္ေခ်ာင္းေတြကို စုလိုက္ က်ဲလိုက္ (ပြစိပြစိလက္ဟန္) လုပ္ျပျပီး “၀န္ၾကီးသိတ္ပြားတယ္လို႕ေျပာတာပါ။ ေမးခြန္းေမးမဲ႔လူေတြအမ်ားၾကီးရိွေသးတယ္”လို႕ ေျပာေတာ႔ မ်က္ႏွာပ်က္ျပီး ေမးၾကပါ၊က်ေနာ္ ညေနအထိထိုင္ေစာင္႔မယ္လို႔ျပန္ေျပာတယ္။တကယ္ေတာ့ အခန္းဌားတာ ၆နာရီဆို အခ်ိန္ျပည္႔ျပီ။ တကယ့္အေရးၾကီးတဲ႔ ေမးခြန္းေတြမေမးလိုက္ရဖူး။ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမေၾကမနပ္။ အားလံုးက သေဘာေပါက္တယ္။ ၀န္ၾကီးအဖဲြ႔ အခ်ိန္ကုန္ေအာင္ အာ သြားတယ္ဆိုတာ။ က်ေနာ္တို႕နိုင္ငံက ေခါင္းေဆာင္လုပ္ေနသူေတြက သတၱိမရိွဖူး။ ျပည္သူေတြက မအူပင္ မလက္တိုေက်းရြာ က လယ္သမားေတြ အၾကမ္းဖက္ ရိုက္နွက္ခံရတာ၊ ေသြးထြက္သံယို ျဖစ္ေနတာကို သမတသိေအာင္ ေျပာျပခ်င္တယ္။ ျပန္ၾကားေရးဒုတိယ၀န္ၾကီးဦးရဲထြဋ္ သတင္းထုတ္ျပန္တာ ၾကားခ်င္တယ္။ ဒီေမးခြန္းေတြေမးဖို႕ အဆင္သင္႔ရိွတယ္။ ဒါေပမဲ႔ ေမးခြင္႔မရၾကဖူး။ တာ၀န္ရိွသူေတြ သတိၱမရိွဖူး။ အခ်ိန္အကန္႔အသတ္၊ေမးခြန္းအကန္႔အသတ္နဲ႔ ျပီးသြားတယ္။သုတ္သုတ္လစ္သြားတယ္။ သူတို႕လားဆိုေတာ့ မဟုတ္ေသးဖူး။ သမတခရီးစဥ္မွာလိုက္ပါလာတဲ႔ မီဒီယာေတြေရာပဲ။ သမတကို က်ေနာ္တို႕ဆႏၵျပတာကို စကိုင္းနက္၊MRTV နဲ႔ ျပန္ၾကားေရး၀န္ၾကီးသတင္းအဖဲြ႔ ေတြက ဓာတ္ပံုေရာ၊ ဗီြဒီယိုေရာ၊အင္တာဗ်ဴးေတြေရာ လုပ္တယ္။ သမတ န႔ဲ ျမန္မာေတြ ေတြ႔ဆံုပဲြကိုလည္း အင္တာဗ်ဳဴး ေတြလုပ္ တယ္။ ဒါေပမဲ႔ လႊင္႔တာေတာ့မႈတ္ဖူး။ “က်ေနာ္တို႕ လူၾကီးေတြ သေဘာအတိုင္းပဲလုပ္ရတာပါ၊ အကိုတို႕သတင္းေတြမလႊင္႔ျဖစ္ပါဖူး၊ မွတ္တမ္းအေနနဲ႔ ယူထားတာပါ” လို႕ က်ေနာ္႔ကို သူတို႔ မီဒီယာ အဖဲြ႔၀င္ တေယာက္က ေျပာတယ္။ တကယ္ေတာ့ သမတကို ဆႏၵျပသတင္းေတြ၊ အစိုးရအေပၚ အျမင္သေဘာထားေတြကို မီဒီယာေတြက တဆင္႔ အစိုးရေရာ ျပည္သူေတြကိုပါ အသိေပးဖို႕လိုတယ္။ အခုေတာ့ တဖက္လွည္႔ အင္တာဗ်ဴးလုပ္၊ နားလွည္႔ပါးလွည္႔နဲ႔ သတင္းဌာနအမည္ခံျပီး အဲဒီသတင္းကို စိတ္၀င္စားတဲ႔ ျပည္သူေတြကိုအသိ မေပးရဲတာဟာ ရွက္စရာေကာင္းတယ္။ အစိုးရလက္ကိုင္တုတ္သတင္းဌာန ေတြမို႕ သတင္းမွန္ကိုျပည္သူေတြဆီေပးရဲမွာလည္းမဟုတ္ဖူး။ ရီစရာတခုေျပာရမယ္။ ၀န္ၾကီးဦးစိုးသိန္း အေမးအေျဖ အစီအစဥ္ေတြျပီးသြားေတာ့ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားျပန္သြားတဲ႔ အခ်ိန္ ၀န္ၾကီးက သူတို႕နဲ႔ ပါလာတဲ႔ သတင္းမီဒီယာေတြကို “မင္းတို႕ ေသခ်ာတည္းျဖတ္ျပီး မွလႊင္႔ေနာ္၊ ေျပာတာေတြအကုန္မထည္႔နဲ႔၊ အကုန္ဒုကၡေရာက္ကုန္မယ္” ဆိုျပီးေျပာတာ က်ေနာ့ နားနဲ႔ဆတ္ဆတ္ကိုၾကားခဲ႔ ရတာ။ အနားမွာရိွေနတဲ႔ က်ေနာ္ကေတာင္ “က်ေနာ္က တည္းျဖတ္ျပီးလုပ္ရမွာလား”လို႕ လွမ္းေမးလိုက္ေတာ့ ၀န္ၾကီးက မ်က္နွာတည္တည္နဲ႔ “ က်ေနာ္ သူတို႕ကို ေျပာေနတာပါ ” လို႔ ျပန္ေျပာတယ္။ ဒါဆိုရွင္းေနတာပဲ။ ျပည္တြင္း မီဒီယာေတြဟာ သတင္းကို သတင္းအတိုင္း အစိုးရဘက္ကို မလိုက္ပဲ တိတိက်က်မွန္မွန္ကန္ကန္ လုပ္ရဲသလား၊ မလုပ္ရဲဖူးလား၊ အေျဖက ရွင္းတယ္။ အစိုးရက သတင္းမီဒီယာေတြကို ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတယ္။ က်ေနာ္တို႕ဆႏၵျပသတင္းလည္း သူတို႕ မေကာင္းတာ ၀ါဒျဖန္႔ခ်င္ရင္ ထုတ္သံုးလိမ္႔မယ္။ နိုင္ရင္ဖိေထာင္းလိမ္႔မယ္။
ဆႏၵျပတံုးက သူတို႕မီဒီယာေတြ ေမးတဲ႔ ေမးခြန္းတခုကို က်ေနာ္ေျဖေနရင္း ထည္ံေျပာလိုက္တာတခုရိွတယ္။ “ ျပည္သူေတြရပိုင္ခြင္႔က တက်ပ္ဖိုးဆို တက်ပ္ဖိုးေပးပါ။ တမတ္ဖိုး၊ေပးလိုက္ ငါးမူးဖိုးေပးလိုက္နဲ႔ ဒီမိုကေရစီကို ျပန္ေပးမဆဲြထားနဲ႔၊ ေရကူးတတ္ခ်င္တဲ႔လူကို ေရနစ္မွာစိုးလို႕ ေရထဲမဆင္းခိုင္း ရင္ ေရကူးတတ္မွာမဟုတ္ဖူး၊ ဒီမိုကေရစီနိုင္ငံလုပ္မယ္ဆို သတၱိရိွရိွလုပ္ပါ က်ေနာ္တို႕ အားေပးမယ္” လို႔ေျပာခဲ႔တယ္။တကယ္ဆို က်ေနာ္တို႕ ျမန္မာလူထုဟာ မရိုင္းဖူး၊ ဒီမိုကေရစီ စနစ္သာက်င္႔သံုးခြင္႔မရသာ ဘာကိုမလုပ္သင္႔ဖူး၊ ဘာကိုလုပ္သင္႔တယ္ဆိုတာ ခဲြျခားသိတယ္။ ဘာသာတရားအဆံုးအမေတြမွာ ဒီမိုကေရစီ က်င္႔ထံုးေတြပါျပီးသား။ အစိုးရသာ ဒီမိုကေရစီ တန္ဘိုးကို နားမလည္ေသးတာ ျပည္သူလူထုက ဒီမိုကေရစီအနွစ္သာရကို သေဘာေပါက္ျပီးသား။ က်ေနာ္တို႕ျပည္သူက မ“အ”ဖူး။ အစိုးရက “အ”ေနတာ။ က်ေနာ္တို႕ျပည္သူက ဒီမိုကေရစီလမ္းေပၚစေလွ်ာက္ေနျပီ။ ေနာက္ျပန္ေလွ်ာက္မွာမႈတ္ဖူး၊ ေခတ္ေျပာင္းျပီဆိုတာနဲ႔ မိမိတို႕ လုပ္ရမဲ႔ အလုပ္ေတြကို သတၱိရိွရိွလုပ္ေနၾကတယ္။ အစိုးရက ေျပာျပီး တြန္႔ဆုတ္ဆုတ္ျဖစ္ေနတယ္။ ေနာက္ျပန္ေရာက္နိုင္တယ္လို႕ ျခိမ္းေျခာက္ေနျပန္တယ္။ ဘာမွ သတၱိရိွရိွ မလုပ္ရဲဖူး။ အေၾကာက္တရားလြမ္းမိုးတံုး၊ လူထုနဲ႔ အတိုက္အခံကို မယံုၾကည္တံုး။ ဒီပံုစံနဲ႔ မိုးၾကီးခ်ဳပ္လိမ့္္မယ္ သမတၾကီး။ ဒီမိုကေရစီျဖစ္လာမွာမဟုတ္ဖူး။ ခရိုနီေတြပဲ အလုပ္ျဖစ္သြားမွာ။ သမတၾကီးလည္ေနတဲ႔ ဥေရာပ နိုင္ငံေတြက သိတ္လည္တယ္။ သမတၾကီးက အခုမွ ဥေရာပ ၅နိုင္ငံေရာက္တာ သူတို႕က တကမၻာလံုးကပထ၀ီေျမပံုေတြကို အပ္ေၾကာင္းထပ္ေနေအာင္ လိုက္ၾကည္႔ျပီးျပီ။ သူတို႕လိုခ်င္တာ သူတို႕ ျပည္သူေတြ ကိစၥက ပထမတန္းပဲ။ က်ေနာ္တို႕သမတၾကီးက ဘယ္သူ႔အတြက္ ပထမတန္းဦးစားေပးမလဲ? သမတၾကီးရဲ႔ ပါတီအတြက္လား? သမတၾကီးရဲ႔ အစိုးရအတြက္လား? သမတၾကီးရဲ႔ တပ္မႈးေတြအတြက္လား? ဒါမွမဟုတ္ ျမန္မာျပည္သူေတြအားလံုး တိုးတက္ဖံြ႕ျဖိဳးေရးအတြက္လား? ျမန္မာ ျပည္သူေတြအတြက္ သက္သက္လုပ္မယ္ဆို သမတၾကီး သတၱိရွိဖို႕လိုတယ္။ သမတၾကီးသတၱိေမြးပါ။စစ္သားတေယာက္လို လက္နက္ကိုင္ျပီး အာက်ယ္တဲ႔ သတၱိ မလိုခ်င္ဖူး။ ျပည္သူေတြက အဲဒီ အာဏာရွင္စိတ္နဲ႔ အာက်ယ္ ေတြကို အနိုင္ယူနိုင္တဲ႔ သတၱိမ်ိဳးပဲ သမတၾကီးမွာဆီမွာ ျမင္ခ်င္ၾကတယ္။  ဒီေတာ့ သမတၾကီးသတၱိရိွပါ။ ၀န္ၾကီးေတြ သတၱိရိွပါ။ လႊတ္ေတာ္လည္းသတၱိရိွပါ။ ဒီမိုကေရစီကို မေရွာင္ပါနဲ႔ ၊ ျပည္သူေတြကို မေၾကာက္ပါနဲ႔။ အစိုးရက သတၱိရိွရိွ ဒီမိုကေရစီလမ္းကိုခ်ဲ႕ထြင္ပါ။ တိုးေလွ်ာက္ပါ။ ေခါင္းေဆာင္ေတြသတၱိရိွပါ။
ကိုညိဳ( ေအာ္စလို)

အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ တိုက္ဖ်က္ျခင္း (အပိုင္း-၃)

ဒီမွာက အပိုင္း ၁ ပါ။
ဒီမွာက အပိုင္း ၂ ပါ။


စီးပြားေရးဆိုင္ရာ စီမံခန္႔ခြဲမွဳမ်ားကို တိုးျမႇင့္ျခင္း

ျပည္သူ႔ရဲ႕ စီးပြားေရးဆိုင္ရာမ်ားကို စီမံခန္႔ခြဲတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို တိုးျမႇင့္လိုက္တာက ခိုင္မာတဲ့စနစ္ကို ထူေထာင္ဖို႔ တတိယအေရးပါတဲ့ အခ်က္ျဖစ္လာတယ္။ လာအိုက ႏိုင္ ငံတကာေငြေၾကးရံပံုေငြအဖြဲ႕ရဲ႕ အဖြဲ႕ဝင္ႏိုင္ငံပဲ။ ၁၉၉၈ မွာ ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒတစ္ရပ္ ကို public financial management အတြက္ ရည္ရြယ္ၿပီးခ်မွတ္ခဲ့တယ္။ ဒီဥပေဒမွာ broad requirements ေလးခုကို လႊမ္းျခံဳေပးထားတယ္။ ပထမတစ္ခုက roles and responsibilities ေတြကို ထင္ထင္ရွားရွား သတ္မွတ္ေပးဖို႔၊ ဒုတိယတစ္ခုက သတင္း အခ်က္အလက္နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ လူထုၾကား ထင္သာျမင္သာရွိဖို႔၊ တတိယတစ္ခုက ပြင့္ လင္းတဲ့ ဘက္ဂ်က္စနစ္ကို ျပင္ဆင္ဖို႔၊ အသံုးခ်ဖို႔နဲ႔ report လုပ္ဖို႔၊ စတုတၳတစ္ခုက လြတ္လပ္ၿပီး ယံုၾကည္စိတ္ခ်ရတဲ့ ခိုင္မာမွဳကို ထူေထာင္ဖို႔ဆိုၿပီး အခ်က္ေလးခ်က္ပါ တယ္။ အစိုးရအေနနဲ႔ ဒီလိုအပ္ခ်က္ေတြကို ေဖာ္ေဆာင္ဖို႔ တစ္ခ်ိဳ႕ progress ေတြကို လုပ္ၿပီးတာေတြ ရွိေနၿပီ။
Role clarity ျဖစ္မွဳလိုပဲ၊ အေျခခံဥပေဒအရ national assembly ကသာလွ်င္ ဘက္ ဂ်က္ကိုေရာ၊ development plan ကိုပါ အတည္ျပဳေပးႏိုင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ဥပေဒနဲ႔ ဆန္႔က်င္ေနတာက national assembly အေနနဲ႔ ဘက္ဂ်က္နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ အေသး စိတ္အခ်က္အလက္ေတြကို သိရွိတာမ်ိဳး မရွိဘူး။ ေနာက္တစ္ခါ extra-budgetary spending ေတြ၊ quasi-fiscal activities ေတြ၊ government equity holdings ေတြ အေပၚမွာ national assembly အေနနဲ႔ အတည္ျပဳေပးဖို႔လိုတယ္၊ review ျပန္လုပ္ဖို႔ လိုအပ္တယ္ဆိုတဲ့ indication ေတြကိုလည္း မေတြ႕ရဘူး။
သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို လူထုထဲထင္သာျမင္သာရွိေစဖို႔ လိုအပ္တဲ့ဥပေဒ ေၾကာင္းအရ ျပ႒ာန္းမွဳေတြက လာအိုမွာ ရွိမေနပါဘူး။ ဘက္ဂ်က္စာရြက္စာတမ္းေတြ ကို ၁၉၉၇/၉၈ ဘ႑ာႏွစ္အတြက္ ပထမဦးဆံုးအႀကိမ္အျဖစ္ ၁၉၉၇ မွာ ထုတ္ျပန္ခဲ့ေပ မယ့္ အဲဒီအထဲမွာ extra-budgetary activities ေတြ၊ contingent liabilities ေတြ၊ tax exemptions ေတြ၊ quasi-fiscal activities ေတြ မပါဝင္သလို၊ မူရင္း ဒါမွမဟုတ္ revised လုပ္ထားတဲ့ ေနာက္လာမယ့္ႏွစ္ႏွစ္အတြက္ အႀကိဳခန္႔မွန္းခ်က္ေတြ၊ ဘ႑ာ ေရးအရ ျပန္လည္တင္ျပတဲ့ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြ အစရွိတဲ့ ဥပေဒအရလိုအပ္တဲ့ လို အပ္ခ်က္ေတြလည္း မပါဝင္ပါဘူး။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီလိုဘက္ဂ်က္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ထုတ္ျပန္တာဟာ ေရွ႕ကိုတိုးတက္ေလ်ာ့ေပါ့ေပးလာတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လည္း ၁၉၉၈/၉၉ ဘ႑ာႏွစ္အတြက္ အဲဒီလိုထုတ္ျပန္မွဳေတြ ရွိမလာခဲ့ျပန္ပါဘူး။
၁၉၉၇/၉၈ ဘ႑ာႏွစ္အတြက္ ဘက္ဂ်က္ဟာ ပြင့္လင္းတဲ့ ဘက္ဂ်က္ျပင္ဆင္မွဳအ တြက္ ဥပေဒအရလိုအပ္တဲ့ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ျပည့္မီေအာင္ မျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္ခဲ့ ဘူး။ စီးပြားေရးျဖစ္ႏိုင္ေခ်ေတြကို ခန္႔မွန္းယူဆတာေတြ၊ စီးပြားေရးအရ စြန္႔စားရမွဳေတြ၊ ဘက္ဂ်က္မွ်ေျချခံဳငံုသံုးသပ္ခ်က္ေတြနဲ႔ စာရင္းအင္းစံေတြကို လိုက္နာတာမ်ိဳးေတြ လည္း မရွိပါဘူး။
လြတ္လပ္ၿပီး ယံုၾကည္အားကိုးထိုက္တဲ့ ခိုင္မာတဲ့စနစ္တစ္ရပ္ျဖစ္လာဖို႔ အစိုးရရဲ႕တာ ဝန္ယူမွဳဟာ မျပည့္စံုသလို၊ တသမတ္တည္းလည္း ရွိမေနတဲ့အျပင္ နားလည္သေဘာ ေပါက္ဖို႔လည္း ခက္ခဲလွတယ္။ လြတ္လပ္တဲ့ စာရင္းစစ္အဖြဲ႕ရယ္လို႔ ရွိမေနဘူး။ ဘ႑ာေရးဝန္ႀကီးဌာန လက္ေအာက္မွာရွိတဲ့ စီးပြားေရးျပႆနာေတြ စံုစမ္းစစ္ေဆးတဲ့ ဌာနက ဘ႑ာေရးျပႆနာေတြ ျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာ သိလာတဲ့အခ်ိန္မွပဲ အစိုးရအဖြဲ႕ အစည္းေတြရဲ႕ စာရင္းအင္းေတြကို ရယူစစ္ေဆးတာမ်ိဳး လုပ္ေလ့ရွိတယ္။ ဝန္ထမ္းအင္ အား မလံုေလာက္သလို၊ ကၽြမ္းက်င္မွဳလည္း အားနည္းၾကတာမို႔ အကန္႔အသတ္နဲ႔ပဲ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္တယ္။ ADB အေနနဲ႔ နည္းပညာအေထာက္အပံ့ေတြေပးၿပီး national audit office တစ္ခု ျဖစ္ထြန္းေရး အကူအညီေပးေနေပးခဲ့ေပမယ့္ ဒီရံုးကလည္းပဲ ဝန္ ႀကီးခ်ဳပ္ရဲ႕ လုပ္ေအာက္မွာပဲ ရွိေနတာမို႔လို႔၊ လြတ္လပ္တဲ့အဖြဲ႕အစည္းလို႔ သတ္မွတ္ဖို႔ အနိမ့္ဆံုးအဆင့္ လိုအပ္ခ်က္ကိုေတာင္မွ မျပည့္မီပဲ ျဖစ္ေနရတယ္။
IMF ရဲ႕ ဥပေဒအရလည္း အခြန္ဥပေဒေတြမွာ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳ application ေတြအေနနဲ႔ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းအရ အကာအကြယ္ေပးတာမ်ိဳးေတြ လုပ္ႏိုင္ရမယ္ဆိုၿပီး ေတာင္းဆို တာေတြ ရွိေနတယ္။ ဒီေနရာမွာေတာ့ လတ္တေလာအေျခအေနမွာ UNDP/IMF ပူး ေပါင္းအဖြဲ႕ရဲ႕ အကူအညီနဲ႔ တိုးတက္မွဳေတြ ရွိလာေနတယ္။ ျပန္လည္ထူေထာင္မွဳ အ မ်ိဳးမ်ိဳးဟာ filing rate ကို ၃၀ ကေန ၈၀ ရာခိုင္ႏွဳန္းအထိ တိုးတက္လာေစၿပီး ေကာက္ ယူမွဳေတြက သိသိသာသာကို တိုးတက္လာတယ္။ အေကာက္ခြန္လုပ္ထံုးလုပ္နည္း ေတြကလည္း တိုးတက္မွဳရွိလာတယ္ဆိုေပမယ့္ customs revenues ေတြက တိုး တက္မလာဘူး။ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတဲ့ ေျဖရွင္းခ်က္က သြင္းကုန္ေတြမွာ တန္ဖိုးေတြေလ်ာ့ျပ ၾကတာေတြ၊ ေမွာင္ခိုကုန္သြယ္တာေတြ၊ အာဆီယံစည္းမ်ဥ္းေတြအရ သြင္းကုန္ခြန္ ေလ်ာ့ေပးရတာေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
Revenue side မွာရွိေနတဲ့ ျပႆနာေတြေၾကာင့္မို႔ ဘ႑ာေရးလိုေငြျပမွဳဟာ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္ေတြကထက္စာရင္ တိုးတိုးၿပီးအေျခအေနဆိုးလာေနတယ္။ ၁၉၉၈ မွာဆိုရင္ GDP တစ္ခုလံုးရဲ႕ ၁၄.၈ ရာႏွဳန္းကိုေတာင္ ေရာက္ေနၿပီ။ ဒါေတာင္ grants ေတြမပါေသး ဘူး။ ပထမဦးဆံုးအႀကိမ္အေနနဲ႔ ဒီလိုေငြျပမွဳရဲ႕ တစ္စိတ္တစ္ေဒသဟာ ႏိုင္ငံျခားအကူ အညီေတြ ယူစရာမလိုပဲ ဗဟိုဘဏ္ရဲ႕ ေထာက္ပံ့မွဳနဲ႔တင္ ေျဖရွင္းလိုက္ႏိုင္တာပဲ။
အစိုးရက အေရးပါတဲ့အေၾကာင္းအရာေတြေပၚ အာရံုထားဖို႔ ဆံုးျဖတ္ထားေပမယ့္ indicative planning ေတြ၊ policy formulation ေတြ၊ coordination ေတြအပါအဝင္ ေစ်းကြက္ဦးတည္တဲ့ ဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳစီမံခန္႔ခြဲတာမ်ိဳးအတြက္ capacity ေတြက အကန္႔အ သတ္ ရွိေနဆဲပဲ။ အေျခအေနေတြ မေျပာင္းလဲမျခင္းကေတာ့ သိသာထင္ရွားတဲ့ တိုး တက္မွဳဆိုတာ သံသယဝင္စရာ ကိစၥတစ္ရပ္ ျဖစ္ေနဆဲပါပဲ။

ထိုင္း

ထိုင္းမွာေတာ့ အေျခခံၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအေျပာင္းအလဲေတြက သက္ဦးဆံပိုင္စနစ္ကေန ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို ေျပာင္းလဲလိုက္တဲ့ ၁၉၃၂ ကေန ဒီေန႔အထိ ဆက္လက္ျဖစ္ပြားေန ပါတယ္။ အထင္ကရျဖစ္ရတဲ့ အေျပာင္းအလဲက ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသစ္ပါ။ ဒီဥပ ေဒသစ္မွာက ပိုက်ယ္ပ်ံ႕တဲ့ ထိုင္းမူျပဳထားတဲ့ ဒီမိုကရက္တိုက္ေဇးရွင္းနဲ႔ ပိုၿပီးတံု႔ျပန္မွဳရွိ တဲ့၊ ပိုၿပီးတာဝန္ယူမွဳရွိတဲ့ အစိုးရကို ဖန္တီးႏိုင္ဖို႔ ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြ ပါေနပါတယ္။ ဒီဥပ ေဒသစ္ေပၚေပါက္ၿပီးကတည္းက အေရးပါတဲ့ reform ေတြက စီးပြားပ်က္ကပ္ကို တံု႔ ျပန္ဖို႔ economic bill ၁၁ ခုကို ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခဲ့တာပါ။ ဒီ bill ေတြက စီးပြားေရး လုပ္ငန္းေဆာင္ရြက္ပံုေတြကို တိုးတက္လာေစဖို႔နဲ႔ reorganization နဲ႔ restructuring ေတြပါပါဝင္တဲ့ ေခတ္မွီတဲ့ bankruptcy လုပ္ထံုးလုပ္နည္းသစ္ေတြ၊ ဘဏ္လုပ္ငန္း ေတြနဲ႔ အျခားေငြေၾကးဆိုင္ရာ institutions ေတြအတြက္ အားေကာင္းတဲ့ လည္ပတ္ပံု ေတြ ထူေထာင္ဖို႔ ေအာက္ခံ framework အျဖစ္ အသံုးေတာ္ခံခဲ့ပါတယ္။
ဒီအေျခခံဥပေဒသစ္ေအာက္မွာပဲ အစိုးရအဖြဲ႕အဆင့္တိုင္းမွာ တာဝန္ယူမွဳနဲ႔ ခိုင္မာမွဳ ေတြကို ေရွ႕ဆက္ႏိုင္ေအာင္ အေရးပါတဲ့အခန္းက႑ကေန ေဆာင္ရြက္ေနတဲ့ institutions ငါးခုကိုလည္း ထူေထာင္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ အဲဒါေတြက National Counter Corruption Commission (NCCC) ရယ္၊ the freedom of information commission ရယ္၊ the national audit commission ရယ္၊ judiciary နဲ႔ ombudsmen ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မွဳ ေလ်ာ့ခ်ေရးနဲ႔ civil society ေတြ၊ သတင္းမီဒီယာေတြရဲ႕ အခန္းက႑တိုးျမင့္ေရးေတြက အေျခခံဥပေဒအရ လိုအပ္ခ်က္ ေတြ ျဖစ္လာသလို၊ လာဘ္စားမွဳကို တိုက္ဖ်က္ရာမွာလည္း အကူအညီေတြ ေပးေနပါ တယ္။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရး လုပ္ငန္းစဥ္ေတြဟာ ေစာင့္ၾကည့္မွဳစနစ္ ဆိုတာထက္ပိုၿပီး လိုအပ္တာေတာ့ အမွန္ပါပဲ။ public organization တိုင္းဟာ လူထု အက်ိဳးစီးပြားကို ကာကြယ္ဖို႔ သူတို႔ရဲ႕ေပၚလစီေတြ၊ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြနဲ႔၊ အစီအမံ ေတြမွာ ကာကြယ္ေရးအခ်က္ေတြကို တစ္ပါတည္းထည့္သြင္းထားဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။

National Counter Corruption Commission

၁၉၇၅ မတိုင္ခင္က လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရး ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြဟာ police jurisdiction လက္ေအာက္မွာ ရွိေနပါတယ္။ တကယ္လို႔ အစိုးရအရာရွိေတြဟာ ျပစ္မွဳ ထင္ရွားရင္ ႀကီးေလးတဲ့ျပစ္ဒဏ္ခံရဖို႔ ဥပေဒအရသတ္မွတ္ထားေပမယ့္ စံုစမ္းဖို႔မွာ ဟာ ကြက္ေတြရွိတာ၊ တရားစြဲဆိုမွဳမွာ ခက္ခဲတာ၊ ရဲစံုစမ္းေထာက္လွမ္းမွဳ လုပ္ထံုးလုပ္ နည္းေတြက အတားအဆီးျဖစ္ေနတာေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ျခစားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးကို အား ေကာင္းလာဖို႔အတြက္ ၁၉၇၅ မွာ Counter Corruption Commission ကို တည္ ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြကို နယ္ပယ္သံုးခုခြဲထားတယ္။ ႏွိမ္နင္းျခင္း (တိုင္ၾကားမွဳေတြကို စံုစမ္းျခင္း)၊ ကာကြယ္ျခင္းနဲ႔ လူထုဆက္ဆံေရးဆိုၿပီး သံုးခုခြဲထား တယ္။ ဒါေပမယ့္ ထိေရာက္မွဳပိုင္းမွာေတာ့ ဒီဟာကလည္းပဲ အတားအဆီးေတြ ရွိေနခဲ့ တာပဲ။
NCCC က ဖြဲ႕စည္းပံုအသစ္ရဲ႕ အဖြဲ႕အစည္းပဲ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဘက္နဲ႔ လံုးဝသီးျခားျဖစ္ၿပီး ေတာ့ national assembly ကို တိုက္႐ိုက္အစီအရင္ခံရတယ္။ ျခစားမွဳေတြကို ေဖာ္ ထုတ္ဖို႔ အာဏာရွိသလို၊ ဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳနဲ႔ တိုးတက္ေရးအတြက္ အႏၲရာယ္ရွိတယ္လို႔ ယူဆရ တဲ့အခ်က္ေတြကို ေျပာင္းျပန္လွန္ပစ္ရတယ္။ NCCC အေနနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြ၊ senior bureaucrats ေတြဆီကေန asset and liability statements (ALS) ကို ေတာင္းၾကည့္ပိုင္ခြင့္ရွိတယ္။ တကယ္လို႕အဲဒီစာရြက္စာတမ္းေတြမွာ လိမ္လည္မွဳေတြ ရွိေနရင္ ဒီပုဂၢိဳလ္ေတြကို ရာထူးကေန ဖယ္ရွားႏိုင္စြမ္းရွိတယ္။ NCCC အေနနဲ႔ လာဘ္ စားတာ၊ အာဏာအလြဲသံုးစားလုပ္တာနဲ႔ စီစဥ္ၫႊန္ၾကားပံု မမွန္ကန္တာေတြကို စံုစမ္း ၿပီး တရားစြဲဆိုပိုင္ခြင့္လည္း ရွိတယ္။
လတ္တေလာ ထိုင္းနဲ႔ ADB တို႔ရဲ႕ governance studies ေတြအရ အေျခခံဥပေဒသစ္ ရဲ႕ အေရးပါတဲ့အခ်က္ေတြက လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးမွာ ထိေရာက္တယ္ဆိုတာကို ထပ္ၿပီးၫႊန္ျပေပးေနတယ္။ အစိုးရသစ္က ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီမွာ အာဏာရလာ ၿပီး NCCC ကို အားေကာင္းေအာင္ ပံ့ပိုးျခင္းအားျဖင့္ ျခစားမွဳေတြကို တားဆီးႏွိမ္နင္း သြားမယ္လို႔ ကတိျပဳခဲ့တယ္။ ဥပေဒေတြ ျပင္ဆင္ေပးမယ္၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးရာမွာ လြယ္ ကူဖို႔ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြ ေရးဆြဲမယ္၊ အက်ိဳးစီးပြားေၾကာင့္ အျငင္းအခုန္ျဖစ္ရတာ ေတြကို ကာကြယ္သြားမယ္၊ အက်င့္ပ်က္အရာရွိေတြကို ေဖာ္ထုတ္ေပးဖို႔ ျပည္သူလူထု ကို တိုက္တြန္းသြားမယ္ဆိုတဲ့ ကတိေတြကိုလည္း ေပးခဲ့တယ္။
NCCC အေနနဲ႔ အစိုးရရဲ႕ အဝယ္စာရင္း ဘက္ဂ်က္ထဲက သံုးဆယ္ရာႏွဳန္းေလာက္ဟာ လာဘ္စားမွဳေတြေၾကာင့္ ဆံုးရွံဳးေနရတယ္လို႔ ခန္႔မွန္းထားတယ္။ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွက္က အခ်က္အလက္ေတြကို အေျခခံၿပီးတြက္လိုက္ရင္ ဒီပမာဏက စိုက္ပ်ိဳးေရးဝန္ႀကီးဌာန နဲ႔ က်န္းမာေရးဝန္ႀကီးဌာန ႏွစ္ဌာနေပါင္းရဲ႕ ဘက္ဂ်က္ထက္မ်ားေနတယ္။ တကယ္ တမ္းေျပာရရင္ ဒီပမာဏက စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႔ က်န္းမာေရးအတြက္ ကုန္က်စားရိတ္ေတြ ထက္ကို ပိုမ်ားေနမွာပဲ။
အစိုးရသစ္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳသစ္မွာ NCCC အေနနဲ႔ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ရဲ႕ လက္ေအာက္ခံ ရံုးဌာန တစ္ခုကေန လူထုအေျချပဳ အေႏွာင္အဖြဲ႕ကင္းတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းအျဖစ္ ေျပာင္းလဲရမွာ၊ စီမံခန္႔ခြဲမွဳေတြမွာ ပိုၿပီးသစ္လြင္ၿပီး၊ ပိုျပဳလြယ္ေျပာင္းလြယ္တဲ့ နည္းနာေတြ ဖန္တီးရမွာ၊ ဝန္ထမ္းေတြ စီမံခန္႔ခြဲရမွာ၊ ဘက္ဂ်က္နဲ႔ ေငြေၾကးေတြကို စီမံခန္႔ခြဲရမွာစတဲ့ စိန္ေခၚမွဳ အသစ္ေတြကို ရင္ဆိုင္ရဖို႔ရွိတယ္။ NCCC အေနနဲ႔ ျခစားမွဳေတြကို ကာကြယ္ေရးအ တြက္၊ စံုစမ္းေရးအတြက္၊ တားဆီးဖို႔အတြက္ Local Level အေနနဲ႔ လံုေလာက္တဲ့ capacity မ်ိဳး လိုအပ္ေနတယ္။ လိုက္ေလ်ာညီေထြျဖစ္မယ့္ စံုစမ္းမွဳနည္းနာေတြ ေလ့ က်င့္သင္ၾကားေပးဖို႔၊ ေငြေၾကးခဝါခ်မွဳ၊ ေငြစာရင္းအရ ျပစ္မွဳေဖာ္ထုတ္တာေတြစတဲ့ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ေနရာေတြမွာ ဝန္ထမ္းေတြ အသစ္ခန္႔ထားဖို႔ေတြကို လုပ္ ရမယ္။ အခုအခ်ိန္မွာ NCCC မွာ ဝန္ထမ္းေပါင္း ၅၇၀ ရွိေနတယ္။ အဖြဲ႕ဝင္ကိုးဦးပါတဲ့ ေကာ္မရွင္နဲ႔ ႀကီးၾကပ္တယ္။ ဒီအဖြဲ႕ဝင္ေတြကို အစိုးရကေရြးခ်ယ္ေပးၿပီး ေလးႏွစ္ကာ လအထိ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ေစတယ္။ ျပည္ထဲေရးဝန္ႀကီးဌာနက NCCC ကို အစိုးရရဲ႕ အဝယ္စာရင္းေတြ၊ တင္ဒါေခၚယူမွဳေတြမွာ ျခစားမွဳပေပ်ာက္ေရးေဆာင္ရြက္ဖို႔ ဝန္ထမ္း အင္အား ၅၀ ေထာက္ပံ့ေပးဖို႔ကို သေဘာတူထားတယ္။ အထူးသျဖင့္ေတာ့ sub national level မွာေပါ့။ ဝန္ႀကီးဌာနေတြရဲ႕ ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္ေတြကို ေခၚယူတိုင္ပင္ တာမ်ိဳး လုပ္ေလ့ရွိေပမယ့္ NCCC ရဲ႕ သီးျခားလြတ္လပ္မွဳကိုေတာ့ မေပ်ာက္ဆံုးသြားရ ေအာင္ ဂရုတစိုက္ကိုင္တြယ္တတ္ၾကတယ္။
NCCC အေနနဲ႔ အေစာပိုင္းကတည္းက ေအာင္ျမင္မွဳေတြရခဲ့တယ္။ ဝါရင့္ဝန္ႀကီးတစ္ ေယာက္ကို ျခစားမွဳနဲ႔ဆက္ႏြယ္တယ္ဆိုၿပီး forced resignation ေပးတာမ်ိဳးေတြ လုပ္ ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒခံု႐ံုးက လက္ရွိတာဝန္ထမ္းေဆာင္ဆဲ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ ကို တရားစြဲဆိုမွဳအေပၚမွာ ရလဒ္က်ဥ္းေျမာင္းစြာနဲ႔ပဲ ပလပ္ခဲ့တယ္။ ဒီဝန္ႀကီးခ်ဳပ္အေန နဲ႔က အာဏာမရယူခင္ ပိုင္ဆိုင္မွဳေတြကို NCCC ဆီမွာ စစ္ေဆးခံတဲ့အခါမွာ အေသး စိတ္အခ်က္ေတြကို ဖံုးကြယ္ထားခဲ့တယ္ဆိုၿပီး စြတ္စြဲခံခဲ့ရတာ။

Freedom of Information Office

NCCC အျပင္ကို အျခား institutions ေလးခုကလည္းပဲ အစိုးရအဆင့္တိုင္းမွာ တာဝန္ ယူမွဳနဲ႔ ခိုင္မာမွဳရွိလာဖို႔ အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑ကေန ေဆာင္ရြက္ေနပါတယ္။
ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးရဲ႕ အေစာဆံုး အေျပာင္းအလဲေတြမွာ freedom of information (FOI) Act ကို implement လုပ္လိုက္ႏိုင္တာပါပဲ။ ေနာက္ေတာ့ တိုး တက္မွဳေတြ ရွိလာသလို၊ ၁၉၉၇ အေျခခံဥပေဒအတြက္လည္း လမ္းပြင့္သြားေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ high-profile cases တစ္ခ်ိဳ႕က လူထုထဲမွာ ဒီဥပေဒကို တန္ဖိုး ရွိလာေအာင္၊ ဒီဥပေဒရဲ႕လႊမ္းျခံဳႏိုင္စြမ္းကို သိရွိလာေအာင္၊ ဥပေဒရဲ႕ application အ ေပၚမွာ အေရးႀကီးတဲ့ က်င့္ထံုးေတြကို တိုးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးလာေအာင္ Highlight လုပ္ေပး ခဲ့တယ္။ NGO ေတြနဲ႔ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြက အစိုးရရဲ႕ လုပ္ငန္းေတြ၊ ဘက္ဂ်က္ ေတြ၊ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အခ်က္အလက္ေတြကို မွန္မွန္ကန္ကန္နဲ႔ အခ်ိန္မီသိရွိခြင့္မရတဲ့ အေပၚမွာ စိတ္ပ်က္ေနၾကတယ္လို႔ ေျပာေနခဲ့ၾကတယ္။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ FOI ေကာ္မရွင္အေနနဲ႔ အေျခအေနေတြက တိုးတက္မွဳရွိေနတယ္လို႔ ထင္ျမင္ထားတယ္။ ဥပေဒဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္က်င့္ထံုးေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ နား လည္ႏိုင္ဖို႔ ဝန္ထမ္းေတြကို  capacity development ေတြ လုပ္ေပးဖို႔ေတာ့ လိုအပ္ေန တုန္းပဲ။ တစ္ခါပထမတန္းစား ရံုးဌာနတစ္ခုအျဖစ္နဲ႔ လူထုရဲ႕ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြကို ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္နဲ႔ ထိထိေရာက္ေရာက္ တံု႔ျပန္ႏိုင္ဖို႔ လိုအပ္ေနေသးတယ္။ လူထုကို အျပန္အလွန္ အခ်က္အလက္ မွ်ေဝရင္း အားေကာင္းေအာင္ လုပ္ဖို႔လိုအပ္ေနတဲ့ အစိုး ရေအဂ်င္စီေတြ အတြင္းမွာလည္းပဲ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြကို ဖန္တီးတီထြင္ဖို႔ လိုအပ္ ေနေသးတယ္။

National Audit Commission

စာရင္းစစ္ခ်ဳပ္ရဲ႕ရံုးဟာ အရင္ကေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳအဖြဲ႕ရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ ရွိေနေပ မယ့္ ၁၉၉၁ ခုႏွစ္မွာ လြတ္လပ္တဲ့ public agency တစ္ခု ျဖစ္လာတယ္။ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္ မွာေတာ့ Office of the National Audit Commission ဆိုၿပီး အသစ္ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္း ခဲ့တယ္။ ဒီဌာနအေနနဲ႔ တာဝန္ယူရတာေတြက စံသတ္မွတ္ခ်က္ေတြနဲ႔ ကိုက္ညီေအာင္ ညႇိႏိွဳင္းမွဳေတြကို ၫႊန္ၾကားရတယ္၊ ဝန္ႀကီးဌာနေတြ၊ အစိုးရေအဂ်င္စီေတြ၊ ဌာနေတြ၊ SOE ေတြနဲ႔ sub national government units ေတြရဲ႕ ေငြေရးေၾကးေရးနဲ႔ performance ပိုင္းေတြကို စစ္ေဆးရတယ္။
National Audit Commission (NAC) အေနနဲ႔ အခုအခ်ိန္မွာ သူတို႔ရဲ႕စာရင္းအင္းအရ ရွာေဖြေတြ႕ရွိမွဳေတြကို ပါလီမန္မွာ ျပန္လည္တင္ျပရသလို၊ လူထုကိုလည္း အသိေပးရ တယ္။ ေကာ္မရွင္ရဲ႕ အခန္းက႑အေနနဲ႔ သူ႔အရင္ရွိႏွင့္ၿပီးသား ေကာ္မရွင္ေတြရဲ႕ အ ခန္းက႑ကေန သိသိသာသာကို ကြဲလြဲလာတယ္။ အစိုးရအတြက္ စစ္ေဆးမွဳေတြ လုပ္တဲ့ေနရာမွာ ႏိုင္ငံတကာနဲ႔ ကိုက္ညိႇေပးရသလို၊ performance auditing ကို လည္း အထူးျပဳၿပီး လုပ္ေပးရတယ္။ internal controls ေတြကိုလည္း ျပည့္မီစံုလင္ ေအာင္ development ေတြ လုပ္ေပးရတယ္။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ NAC ဟာ သူတို႔ရွာေဖြေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကို လိုက္နာလာေအာင္ ေမာင္းႏွင္ေပးမယ့္ တြန္းအားေတြ ေပ်ာက္ဆံုးေနျပန္တယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးညံ့ဖ်င္းတယ္ လို႔ယူဆရတဲ့ ရာဇဝတ္မွဳျဖစ္စဥ္တစ္ခ်ိဳ႕မွာ ေကာ္မရွင္ရဲ႕စံုစမ္းမွဳေတြဟာ လုပ္ထံုးလုပ္ နည္းမွန္ကန္တဲ့ တရားစြဲဆိုမွဳေတြျဖစ္ဖို႔၊ စည္းကမ္းပိုင္းအရ အျပစ္ေပးႏိုင္မွဳေတြလုပ္ဖို႔ ပါလီမန္ကို လႊဲေျပာင္းေပးလိုက္ရတယ္။ အနိမ့္ဆံုးအေနနဲ႔ ေကာ္မရွင္ဟာ ျဖစ္ရပ္ေတြ မွာ အစီအစဥ္တက်နဲ႔ ေျဖာင့္ေျဖာင့္တန္းတန္းျဖစ္လာေအာင္ စီစဥ္ေပးရင္း ေနာက္ ေၾကာင္းျပန္လိုက္ရာမွာ လြယ္ကူေအာင္ ကူညီေပးေနသလို၊ ပိုေကာင္းမြန္တဲ့ ပြင့္လင္း ျမင္သာမွဳနဲ႔ publicity ေတြရလာေအာင္ အားထုတ္ေဆာင္ရြက္ေနပါတယ္။ ဒီအျပင္ကို ပဲ စနစ္ေတြကို တိုးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္ လုပ္တဲ့နည္းနာေတြ၊ လုပ္ထံုးလုပ္နည္း ေတြနဲ႔ internal controls ေတြကိုလည္း တိုးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္ လုပ္ေပးရေသး တယ္။ ပိုၿပီးစိတ္ဝင္တစား အာရံုစိုက္မွဳ ရွိလာေအာင္လို႔ စာရင္းအင္းအရ ရွာေဖြေတြ႕ရွိ မွဳေတြကို တံု႔ျပန္ေစတဲ့ေနရာမွာ interagency cooperation ေတြကို ပိုအားေကာင္း လာဖို႔ ျမႇပ္ႏွံအားစိုက္ၿပီး ေဆာင္ရြက္ဖို႔ေတာ့ လိုအပ္ေနပါဦးမယ္။
ေနာက္ထပ္အေရးႀကီးတဲ့ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ရမယ့္ ျပႆနာက ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မွဳေတြကို ဖယ္ရွားလိုက္တဲ့အခါမွာ ရင္းျမစ္ေတြကို တလြဲအသံုးခ်မွဳကေန ကာကြယ္ဖို႔အတြက္ စီ မံခန္႔ခြဲပံုေတြကို ေစာင့္ၾကည့္ဖို႔နဲ႔ မွန္ကန္တဲ့ထိန္းေက်ာင္းမွဳေတြ လုပ္ႏိုင္ဖို႔ လံုေလာက္ ေသခ်ာတဲ့ စြမ္းေဆာင္ရည္ ရွိေနႏိုင္ဖို႔ပါ။ ေကာ္မရွင္ရဲ႕ဝန္ထမ္းေတြအေနနဲ႔ သူတို႔မွာ ဒီလိုရင္းျမစ္ေတြကို local level မွာ ေစာင့္ၾကည့္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ လံုေလာက္တဲ့စြမ္း ေဆာင္ရည္မရွိဘူးလို႔ ထင္ျမင္ေနၿပီး ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မွဳေတြ ဖယ္ရွားတာကို ျဖည္းျဖည္း ျခင္းပဲလုပ္သင့္တယ္လို႔ ျငင္းခ်က္ထုတ္ေနၾကပါတယ္။

Judiciary

အရင္ဖြဲ႕စည္းပံုေတြနဲ႔ မတူတာက ဒီဖြဲ႕စည္းပံုအသစ္မွာ constitutional supremacy အတြက္ principle ေတြကို လံုလံုေလာက္ေလာက္ ျပ႒ာန္းေပးထားတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဘယ္ဥပေဒ၊ act၊ အမိန္႔ေၾကျငာစာမဆို ဖြဲ႕စည္းပံုနဲ႔ ဆန္႔က်င္ရင္ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ကိုက္ညီမွဳ မရွိရင္ပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီဥပေဒ၊ အမိန္႔မွန္သမွ်ကို ပယ္ခ်လိုက္ႏိုင္တယ္။ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပ ေဒဆိုင္ရာခံုရံုးသစ္က ဥပေဒမွန္သမွ်ရဲ႕ constitutionality ျဖစ္မွဳကို ေသခ်ာေစရသ လို၊ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြကလည္း ဖြဲ႕စည္းပံုနဲ႔ ကိုက္ညီ ေစဖို႔ အားထုတ္ရတယ္။ NCCC က ေပးပို႔လာတဲ့ high-level corruption အမွဳအခင္း ေတြကိုလည္း ကိုင္တြယ္ရတယ္။ ဥပမာ အေပၚမွာေျပာခဲ့တဲ့ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မွဳ ဖံုးကြယ္တဲ့ အမွဳလိုမ်ိဳးေပါ့။ ဖြဲ႕စည္းပံုအသစ္အရ ခံု႐ံုးဟာ မိမိဖာသာရပ္တည္ၿပီး တရား ေရးဝန္ႀကီးဌာနရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ ရွိမေနဘူး။ administrative courts အသစ္ေတြ ဟာ အစိုးရအေဆာက္အဦေတြ၊ အရာရွိေတြနဲ႔ သာမန္ျပည္သူေတြၾကားက ျပႆနာ ေတြကို ကိုင္တြယ္ဆံုးျဖတ္ရတယ္။ ေနာက္ဆံုးမွာေတာ့ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒဟာ supreme administrative court နဲ႔ administrative tribunals ေတြကို ဖြဲ႕စည္းေပး ထားသလို အယူခံေတြအတြက္ လိုအပ္လာမယ္ဆိုရင္ appellate administrative court ကိုပါ ဖြဲ႕စည္းႏိုင္တယ္။ administrative courts ေတြအတြက္ လြတ္လပ္တဲ့ judicial commission ေတြဖြဲ႕စည္းၿပီး သူတို႔ရဲ႕လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို လည္ပတ္ႏိုင္ တယ္။

Ombudsman

ထိုင္းႏိုင္ငံရဲ႕ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို မေက်နပ္လို႔ရွိရင္ တိုင္ၾကားႏိုင္တဲ့ အရာရွိ (Ombudsman) ကို ပထမဦးဆံုးအေနနဲ႔ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္ ဧၿပီ လမွာ စတင္ခန္႔အပ္ခဲ့တယ္။ ၂၀၀၂ ေမလမွာေတာ့ ဆီးနိတ္ကေန ဒုတိယအႀကိမ္ ခန္႔ အပ္ေပးခဲ့တယ္။ ဒီအရာရွိက တိုင္ၾကားမွဳေတြရွိလာခဲ့ရင္ အစိုးရဝန္ႀကီးဌာနေတြ၊ ေအ ဂ်င္စီေတြ၊ အစိုးရပိုင္ enterprise ေတြ၊ ေဒသဆိုင္ရာအစိုးရအေဆာက္အအံုေတြက ဥပေဒကိုခ်ိဳးေဖာက္တာေတြရွိသလား၊ ဒါမွမဟုတ္ သူတို႔ရဲ႕တာဝန္ေတြကို ထိထိေရာက္ ေရာက္ မေဆာင္ရြက္ဘူးလား၊ ဒါမွမဟုတ္ လူထုကို ထိခိုက္ေစသလား၊ တိုင္ၾကားသူ ကို နစ္နာဆံုးရွံဳးေစသလားဆိုတာေတြကို စံုစမ္းရတယ္။ ေနာက္သူက ဒီအမွဳေတြကို constitutional တရားရံုးေတြကိုေရာ၊ administrative တရားရံုးေတြကိုပဲ သက္ဆိုင္သ လို ျပန္တင္ေပးရတယ္။  ဒီရံုးကိုစၿပီးတည္ေထာင္စဥ္ကတည္းက တိုင္ၾကားမွဳေပါင္း ၂၀၀၀ ေလာက္ကို လက္ခံခဲ့ရတယ္။ တစ္ဝက္ေလာက္က ေက်နပ္ေအာင္ ေျဖရွင္းေပး ႏိုင္တဲ့အတြက္ ေျပလည္သြားတယ္။ တိုင္ၾကားမွဳအမ်ားစုက ေျမယာကိစၥေတြ၊ ရဲနဲ႔ public utilities ေတြနဲ႔ပတ္သက္လို႔ မေက်နပ္ခ်က္ေတြကို တိုင္ၾကားၾကတာမ်ားတယ္။

Sub-national Institutions, Civil Society, and the Media

တာဝန္ယူမွဳနဲ႔ဆိုင္တဲ့ ပင္မ institutions ေလးခုအျပင္ကို တျခားလာဘ္စားမွဳကို တိုက္ ဖ်က္ေနတဲ့ constitutional mechanisms ေတြလည္း ရွိေနေသးတယ္။ ဥပမာေျပာရ ရင္ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မွဳဖယ္ရွားတဲ့အေပၚမွာ အထူးျပဳေစာင့္ၾကည့္မွဳ အသစ္ေတြပဲ။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္က 8th Plan period အၿပီးမွာ ေဒသတြင္း သံုးစြဲမွဳရဲ႕ ရွယ္ယာက (intergovernmental transfers ေတြနဲ႔ စုစုေပါင္းအစိုးရ revenues ေတြနဲ႔ ဆက္စပ္ သမွ်ေတြ အပါအဝင္) ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္က ရွိခဲ့တဲ့ မွန္းေျခ ၁၄ ရာႏွဳန္းကို ေက်ာ္လြန္ၿပီး ၂၀ ရာႏွဳန္းအထိ တိုးတက္လာခဲ့တယ္။ ၂၀၀၆ ခုႏွစ္ 9th Plan period အၿပီးမွာ ေဒသ တြင္း သံုးစြဲမွဳက စုစုေပါင္း အစိုးရရဲ႕ revenues ေတြရဲ႕ ၃၅ ရာႏွဳန္းအထိ တိုးတက္လာ မယ္လို႔ ခန္႔မွန္းၾကတယ္။
NGO ေတြေရာ၊ ကမ႓ာ့ဘဏ္ကပါ ေထာက္ပံ့ထားတဲ့ social investment fund (SIF) ေတြဟာ ေဒသတြင္းေက်းလက္ေတြမွာ အေတာ္အသင့္ကို အေတြ႕အၾကံဳရေနတဲ့ အင္ အားစုေတြျဖစ္လာတယ္။ SIF ေတြရဲ႕ အေတြ႕အၾကံဳက ေဒသတြင္းက အစိုးရရဲ႕ ဝယ္ ယူမွဳေတြ၊ တင္ဒါေခၚယူတာေတြကို Local level မွာတင္ တာဝန္ေပးေဆာင္ရြက္ေစ တာက ကုန္က်စားရိတ္ကို အထိေရာက္ဆံုး ေလ်ာ့ခ်ႏိုင္တဲ့နည္းျဖစ္တယ္လို႔ ၫႊန္ျပေန တယ္။ ေဒသႏၲရေန႔ကေလးထိန္းေက်ာင္းတစ္ခုကို တည္ေဆာက္တဲ့ ဥပမာတစ္ခုကို ထုတ္ျပရရင္ တည္ေဆာက္မွဳမွာ အစိုးရရဲ႕စံေတြကို လိုက္နာမယ္၊ ေဒသလူထုကပဲ တင္ဒါေခၚလိုက္တာ ဒီလိုအေဆာက္အဦမ်ိဳးအတြက္ ဘတ္သံုးသိန္းပဲ ကုန္က်တယ္။ အစိုးရကစံသတ္မွတ္ထားတဲ့ ကုန္က်စားရိတ္ ဘတ္ ၇ သိန္းနဲ႔ ယွဥ္လိုက္ရင္ အမ်ား ႀကီးကြာသြားတယ္။ Thailand development research institute က ဝန္ထမ္းေတြက ရြာသူရြာသားေတြအေနနဲ႔ စံကုန္က်စားရိတ္ခ်ဥ္းကပ္ပံုနဲ႔ လုပ္ေနတဲ့ ပေရာဂ်က္ေတြမွာ ပါဝင္ဖို႔ စိတ္မဝင္စားၾကဘူးလို႔ ေထာက္ျပၾကတယ္။ ရြာသားေတြအေနနဲ႔ အဲဒီလို ပေရာ ဂ်က္မ်ိဳးေတြဟာ လာဘ္စားဖို႔လုပ္တဲ့ အလုပ္ေတြလို႔ ျမင္ၾကတယ္။ ဒီလိုမလုပ္ပဲ ေဒသ တြင္းမွာပဲ ေျဖရွင္းလိုက္ရင္ လာဘ္စားဖို႔ မလြယ္ေတာ့ဘူးလို႔ သူတို႔က ယံုၾကည္ေနၾက တယ္။
SIF management အေနနဲ႔ communities ေတြ အားလံုးကိုေတာ့ ဒီလိုေခၽြတာလိုက္ ျခင္းျဖင့္ တင္ဒါေခၚယူမွဳေတြမွာ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ အေလ့အထေတြ ပေပ်ာက္သြား မယ္လို႔ ယံုၾကည္ေအာင္ လုပ္ႏိုင္မယ္လို႔ေတာ့ မေျပာၾကဘူး။ SIF ရဲ႕ အတြင္းပိုင္းက ထြက္လာတဲ့ ေဖာ္ထုတ္ခ်က္ေတြအရ ေဒသတြင္းေခါင္းေဆာင္ေတြကလည္းပဲ အၿမဲ တမ္းေတာ့ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း လုပ္ကိုင္ၾကတာမဟုတ္ဘူးလို႔ ၫႊန္ျပေနတယ္။ ပြင့္လင္း ျမင္သာမွဳ အားနည္းတဲ့ေနရာေတြမွာ လာဘ္စားမွဳေတြက ဆက္ၿပီးရွိေနဦးမွာပဲ။ ေက်း ရြာေတြမွာ ပြင့္လင္းျမင္သာမွဳအတြက္ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ လူထုၾကားေရာက္ေအာင္ ျဖန္႔ျဖဴးေပးႏိုင္မယ္ဆိုရင္ ဒါကသူတို႔အတြက္ အားေကာင္းတဲ့ အသံုးခ်စရာေတြ ျဖစ္လာလိမ့္မယ္။ ေရွ႕ဆံုးက ဦးေဆာင္တဲ့ ရြာေတြရွိလာရင္၊ ဒီအ ခ်က္ တစ္ခုတည္းကိုပဲ ေက်းလက္ေဒသရဲ႕ political economy မွာ အဓိကက်တဲ့ အ ေျပာင္းအလဲေတြ ျဖစ္လာေစလိမ့္မယ္။ ေဒသတြင္းက “မ်က္ႏွာဖံုး”ေတြဆိုတဲ့ သူေတြရဲ႕ အခန္းက႑ကို ေလ်ာ့ခ်ႏိုင္လိမ့္မယ္။ ထိုင္းမွာက “ၿမိဳ႕မ်က္ႏွာဖံုး၊ ရြာမ်က္ႏွာဖံုး”ေတြဆို တဲ့ အသံုးအႏွဳန္းက ဥပေဒကို ေက်ာ္လႊားႏိုင္တဲ့အထိ အားေကာင္းေနတဲ့ ေဒသခံေတြ ကို ေျပာတာပဲ။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အဲဒီလိုလူေတြကို ေဒသဆိုင္ရာ၊ ဒါမွမဟုတ္ ဗဟိုအ ဆင့္က ႏိုင္ငံေရးသမားေတြက အကာအကြယ္ေပးထားတယ္။ ဒီႏိုင္ငံေရးသမားေတြအ တြက္လည္း ဒီလူေတြက campaign canvassers အေနနဲ႔ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ေပးတတ္ၾကတယ္။
လူမွဳလူ႔အဖြဲ႕အစည္းေတြက တျခားနည္းလမ္းေတြနဲ႔ အစိုးရကို တာဝန္ယူမွဳရွိေစေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။ ႏိုင္ငံသားေတြက NCCC ကို အသနားခံစားပို႔ၿပီး အရာရွိတစ္ ဦးရဲ႕ အျပဳအမူေတြကို အာရံုစိုက္ေလ့လာေစဖို႔ စံုစမ္းစစ္ေဆးမွဳေတြကို အစပ်ိဳးတိုင္ ၾကားၾကတယ္။ ဝန္ႀကီးအဖြဲ႕မွာ ပါဝင္တဲ့ ALS ေတြရဲ႕ မူမမွန္တဲ့ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြ ကို NCCC အေနနဲ႔ စံုစမ္းလို႔ရေအာင္ သတင္းေပးတာေတြ လုပ္ၾကတယ္။ အျခားစံုစမ္း စစ္ေဆးမွဳဧရိယာေတြထဲမွာေတာ့ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္ NCCC ဥပေဒမွာျပ႒ာန္းထားတဲ့ က်င့္ ဝတ္စံေတြကို လိုက္နာဖို႔လိုအပ္တယ္။ conflict of interest ေတြ ျဖစ္ပြားလာႏိုင္မယ့္ ဘယ္လိုလုပ္ေဆာင္မွဳမ်ိဳးကိုမဆို အစိုးရအရာရွိေတြကို ပါဝင္ပတ္သက္ျခင္းကေန ကန္႔ သတ္ထားတယ္။ ဘယ္အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုတည္းကမွ၊ ႏိုင္ငံသားအစုအဖြဲ႕တစ္ဖြဲ႕တည္း ကမွ အစိုးရေပၚလာစီအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ အစီအစဥ္ေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ လႊမ္းျခံဳမိသည္ အထိ ကၽြမ္းက်င္လာတယ္ဆိုတာမ်ိဳး မရွိႏိုင္ဘူး။
လူမွဳအဖြဲ႕အစည္းေတြအေနနဲ႔ မီဒီယာကေနတဆင့္ ပိုက်ယ္ျပန္႔တဲ့ လူထုေတြနဲ႔ ဆက္ သြယ္တဲ့ေနရာမွာ အေရးပါတဲ့အခန္းက႑ကေန ပါဝင္ေနျပန္တယ္။ အခ်ိဳ႕အထူးျပဳ ကိစၥရပ္ေတြမွာ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြက နားလည္ထားတာထက္ လူမွဳအဖြဲ႕အစည္းေတြက ပိုနားလည္တယ္။ အစိုးရရဲ႕အျမင္ကိုတံု႔ျပန္ဖို႔ လူမွဳအဖြဲ႕အစည္းေတြက အေရးပါတဲ့ အ ခ်က္အလက္ေတြကို ေထာက္ပံ့ႏိုင္တယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႔ NGO ေတြက သူ တို႔ရဲ႕ အဖြဲ႕ဝင္ေတြရဲ႕ concern အေပၚမွာ မူတည္ေနတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကို သု ေတသနေတြလုပ္ဖို႔ လြတ္လပ္တဲ့ capacity ေတြ ရွိထားၾကတယ္။ အစိုးရရဲ႕ သြင္ျပင္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို အထူးျပဳေလ့လာေနတဲ့ လူမွဳအဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ non-partisan network တစ္ခုကို ထူေထာင္ဖို႔ဆိုတာ မရွိမျဖစ္လိုအပ္တဲ့ အခ်က္ျဖစ္ေနဆဲပါပဲ။ ဒါမွလည္း ထိ ေရာက္ၿပီး တာဝန္ယူမွဳရွိတဲ့ ႀကီးၾကပ္မွဳကို NCCC ရဲ႕ အားထုတ္မွဳေတြအေပၚမွာ ထပ္ ေဆာင္းေပးႏိုင္မွာပါ။ အဖြဲ႕အစည္းေတြအေနနဲ႔ သူတို႔ႀကီးၾကပ္ေလ့လာေနတဲ့ အစိုးရ ေအဂ်င္စီေတြအေပၚမွာ ပဋိပကၡမဆန္တဲ့၊ ရင္းႏွီးတဲ့ဆက္ဆံေရး ရွိဖို႔လိုအပ္သလို၊ NCCC နဲ႔လည္း ဒီလိုသေဘာရွိတဲ့ ဆက္ဆံေရးရွိထားဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။

(Poe C)  


အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ တိုက္ဖ်က္ျခင္း (PDF version)

အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ တိုက္ဖ်က္ျခင္း (အပိုင္း-၂)

အပိုင္း ၁ ကို ဒီမွာ ဖတ္ပါ။


ကမ္ေဘာဒီယား

အခုတေလာမွာ လုပ္ခဲ့တဲ့ Study တစ္ခုရွိတယ္။ administrative reform ေတြ လုပ္ဖို႔ ဆိုၿပီး supreme council က ေတာင္းဆိုလို႔ council of ministers ကေန လုပ္တဲ့ Study ပဲ။ အဲဒီမွာဘာေတြရသလဲဆိုေတာ့ ကမ္ေဘာဒီယမ္းအိမ္ေထာင္စုေတြအေနနဲ႔ public sector ေတြမွာ ရွိေနတဲ့ လာဘ္စားမွဳေတြဟာ ကမ္ေဘာဒီယားႏိုင္ငံရဲ႕ အဓိက အက်ဆံုး ျပႆနာလို႔ ယံုၾကည္ေနတယ္ဆိုတာနဲ႔ အခုလက္ရွိမွာ ဒီျပႆနာက အရင္ သံုးႏွစ္ကထက္ ပိုဆိုးလာေနတယ္ဆိုတာပဲ။ ေသခ်ာျပန္ၿပီး enterprises ေတြကို survey လုပ္ၾကည့္တဲ့အခါမွာလည္း လမ္းေပၚကရာဇဝတ္မွဳေတြၿပီးရင္ လာဘ္စားမွဳ ဟာ အဓိကအက်ဆံုး ဒုတိယေျမာက္ျပႆနာျဖစ္ေနျပန္တယ္။ အိမ္ေထာင္စုေတြ၊ enterprises ေတြနဲ႔ အစိုးရအရာရွိေတြကို survey လုပ္ၾကည့္ေတာ့ တရား႐ံုးေတြဟာ သိကၡာသမာဓိအကင္းမဲ့ဆံုးေနရာေတြလို႔ သိလာရတယ္။ သူ႔ေနာက္မွာေတာ့ အစိုးရ ေရွ႕ေနေတြနဲ႔ အေကာက္ခြန္ဝန္ထမ္းေတြဟာ အဆိုးရြားဆံုး အက်င့္ပ်က္သူေတြပါတဲ့။ အိမ္ေထာင္စုေတြထဲကမွ အဆင္းရဲဆံုးအိမ္ေထာင္စုေတြကို survey လုပ္ၾကည့္ရာမွာ ေတာ့ သူတို႔တေတြရဲ႕ ဝင္ေငြထဲက အႀကီးမားဆံုးအစိတ္အပိုင္းဟာ တံစိုးလက္ေဆာင္ ေတြ ေပးရရင္း ကုန္ဆံုးသြားရတယ္ဆိုတာကို ေတြ႕ရသလို၊ ဒီလိုလာဘ္ေငြေပးရတဲ့ အ ထဲမွာမွ က်န္းမာေရးနဲ႔ ပညာေရးဆိုင္ရာ အာဏာပိုင္ေတြကို ေပးရတဲ့လာဘ္ေငြက အ မ်ားဆံုးျဖစ္တယ္ဆိုတာကို သတိထားမိလာတယ္။
ေနာက္ေလ့လာမွဳေတြက အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳေၾကာင့္ တိုင္းျပည္ထဲမွာ အရည္အခ်င္း ကို အေျခခံၿပီး ဝန္ထမ္းခန္႔အပ္တဲ့ စနစ္က ေအဂ်င္စီေတြမွာ ယုတ္ေလ်ာ့လာေနတယ္ ဆိုတာကို ေတြ႕လာရတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ အရည္အခ်င္းရွိတဲ့၊ လုပ္ရည္ကိုင္ရည္ရွိတဲ့၊ စြမ္းေဆာင္ရည္ေကာင္းတဲ့ ဝန္ထမ္းေတြ ရွားပါးလာတယ္။ public sector ေတြမွာ လ စာနည္းပါးတာေတြ၊ လစာထုတ္ယူမွဳမွာ ေႏွာင့္ေႏွးေနတာေတြ၊ performance evalu-ation ေတြ အားနည္းတာေတြ၊ စည္းကမ္းထိန္းသိမ္းေရး စီမံခ်က္ေတြ အားနည္းတာ၊ အပိုေဆာင္းဘက္ဂ်က္အတြက္ ေငြထုတ္ေပးမွဳစနစ္ေတြ အားနည္းတာ၊ ဝန္ထမ္းစည္း ကမ္း ေကာင္းလာဖို႔ မေက်နပ္ခ်က္၊ တိုင္ၾကားခ်က္ေတြကို အေရးယူ ေဆာင္ရြက္တဲ့ စ နစ္ေတြမရွိတာေတြက ျခစားမွဳေတြကို ပိုပိုဆိုးရြားလာေစတယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ တစ္ႏိုင္ငံလံုးအတိုင္းအတာနဲ႔ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးေတြ လုပ္လိုက္ျခင္းရဲ႕ အက်ိဳးအျမတ္အေနနဲ႔ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳေတြ ေလ်ာ့ပါးသြားမယ္လို႔ အားလံုးက ေမွ်ာ္ လင့္ၾကတာ ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။
ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ Samdech Hun Sen က ဦးေဆာင္တဲ့ ေဆြးေႏြးပြဲတစ္ခုမွာ ADB အေနနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ governance assessment တစ္ခုကို ကမ္ေဘာဒီးယားအတြက္ စတင္ေပးခဲ့ တယ္။ ADB အေနနဲ႔ ေနာက္ပိုင္းမွာ သူတို႔ရဲ႕ assessment ေတြကို update ေတြ ျပန္ လုပ္ခဲ့တယ္။ ဒီတစ္ခါ လုပ္တဲ့ update က ၂၀၀၁ ေမလမွာ လုပ္ခဲ့တဲ့ ေလ့လာမွဳ အ သစ္ကို အေျခခံၿပီး လုပ္ခဲ့တာ။ ဒီေလ့လာမွဳကိုၾကေတာ့ ကမ္ေဘာဒီးယား တစ္ႏိုင္ငံ တည္းကို အာရံုစိုက္ၿပီး လုပ္တာမ်ိဳး မဟုတ္ေတာ့ပဲ၊ မဲေခါင္ေဒသတြင္း ေလးႏိုင္ငံမွာ ၾကံဳေနရတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳဆိုင္ရာ စိန္ေခၚမွဳေတြကို ႏွိဳင္းယွဥ္သံုးသပ္ၿပီး ေလ့လာခဲ့တာမ်ိဳး။
ဒီေလ့လာမွဳက အစိုးရအေနနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ Governance Action Plan (GAP) ကို ေရးဆြဲ တဲ့ေနရာမွာ အရမ္းကိုအသံုးဝင္ခဲ့တယ္။ ဒီေလ့လာမွဳေတြက လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္အနည္းငယ္ အတြင္း ေကာင္းမြန္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ပံု ေဖာ္ေဆာင္ေရး၊ public sector ေတြရဲ႕ performa-nce ေတြ တိုးတက္လာေရးမွာ ကမ္ေဘာဒီးယားကို ေျခလွမ္းေကာင္းေတြ လွမ္းလာမိ ေစတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္

• အျခားဌာနေတြအတြက္ အသံုးစားရိတ္ေတြကို ခ်ဳပ္ထိန္းထားေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ဦးစားေပးက႑အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားတဲ့ social sectors ေတြအတြက္ Budget implementation ေတြကိုေတာ့ တိုးျမႇင့္ေပးထားတယ္။
• financial sector  ေတြမွာလည္း ဘဏ္စနစ္ကို ျပန္တည္ေဆာက္တယ္၊ ေနာက္အလားအလာမေကာင္းတဲ့ ဘဏ္ေတြကို ပိတ္ပစ္ဖို႔ စၿပီးေျခလွမ္းေနၿပီ
• ဝန္ထမ္းဖြဲ႕စည္းပံု အင္အားေကာက္ယူတာ၊ လစာစာရင္းထဲပါေနၿပီး အမွန္တ ကယ္အလုပ္ မလုပ္တဲ့ (Ghost worker) ေတြကို identification ေတြလုပ္ တာ၊ military demobilization အတြက္ ကနဦး phase ေတြနဲ႔ ဦးစားေပး priority mission groups ေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ concept ေတြကို ပံုေဖာ္ ေဆာင္ရြက္တာေတြစတဲ့ Public administration reforms ေတြကို လုပ္လာ တာ။
• သဘာဝသယံဇာတေတြနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ေတာ့ National Assembly for Adoption မွာ တင္သြင္းခဲ့တဲ့ မေရႊ႕မေျပာင္းႏိုင္တဲ့ ပစၥည္းမ်ားဥပေဒကို အ ေတာ္မ်ားမ်ား အေျခအေနေတြမွာ လိုက္နာညိႇႏွိဳင္းၾကတယ္။ သစ္ေတာ၊ ငါး လုပ္ငန္းနဲ႔ ေရအရင္းအျမစ္ ဥပေဒေတြအတြက္ မူၾကမ္းေတြကို အခုစတင္ေရး ဆြဲေနၾကၿပီ။
• Seila program ဆိုၿပီးေတာ့ ဗဟိုကခ်ဳပ္ကိုင္မွဳ မရွိတဲ့ စီမံကိန္းေရးဆြဲေရး ေတြ၊ ေငြေၾကးေထာက္ပံတာေတြ၊ စီမံခန္႔ခြဲတာေတြကို စီရင္စုနယ္ ၂၄ ခုအ နက္ ၁၇ ခုမွာရွိတဲ့ ေဒသႏၲရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႕ငယ္ေလးေပါင္း ၁၀၀၀ အတြက္ ဖြဲ႕စည္းေပးထားတယ္။
• လြတ္လပ္တဲ့ supreme audit authority ဆိုတာကို ဖြဲ႕စည္းေပးၿပီး National Assembly ကို တိုက္႐ိုက္အစီအရင္ခံေစတယ္။
• Council of Ministers မွာ လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရး unit တစ္ခုကို ထည့္ ဖြဲ႕စည္းေပးထားၿပီး လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးဥပေဒကိုလည္း မူၾကမ္းအဆင့္ အထိ ေရးဆြဲၿပီးေနၿပီ။
• legal framework တစ္ခုနဲ႔ ဥပေဒစိုးမိုးမွဳရွိေရး စနစ္ေတြကို တည္ေထာင္ေပး ထားတယ္။

ဒီလို ကမ္ေဘာဒီယားရဲ႕ broad-ranging reforms ေတြဟာ ျပည့္ျပည့္ဝဝသာ implemented လုပ္ႏိုင္မယ္ဆိုရင္ ျခစားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရး ခရီးရွည္ႀကီးကို ပီပီျပင္ျပင္ ေလွ်ာက္လွမ္းႏိုင္မွာပဲ။ ဒါေပမယ့္ ဒါကိုျပည့္ျပည့္ဝဝ implemented လုပ္ဖို႔ ဘယ္လိုစိန္ ေခၚမွဳေတြ ရွိေနမလဲ။ ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးေတြဟာ ဘယ္လိုအစိုးရမ်ိဳးအတြက္မဆို အၿမဲတမ္းလိုလိုပဲ ခက္ခဲတဲ့အမွဳကိစၥ ျဖစ္ေနတယ္။ ဒီကိစၥမွာ implementation လုပ္ ငန္းစဥ္ဟာ ပိုၿပီးခက္ခဲလာႏိုင္တယ္လို႔ လက္ခံထားစရာ အဓိကအေၾကာင္းအရင္းအ ေနနဲ႔ အနိမ့္ဆံုးတစ္ခ်က္ေလာက္ေတာ့ ရွိေနတယ္။ ကမ္ေဘာဒီးယားအေနနဲ႔ ေၾကကြဲစ ရာေကာင္းလွတဲ့ civil conflict ေတြရဲ႕ အႂကြင္းအက်န္ဒဏ္ခ်က္ေတြကို ခံေနရတယ္။ ဒါေတြေနာင္တစ္ခ်ိန္ ထပ္မျဖစ္လာေအာင္ ကာကြယ္မွဳေတြ လိုအပ္ေနတယ္။ ကမ္ ေဘာဒီးယားဟာ မၾကာခဏဆိုသလိုပဲ မၾကံဳစဖူးျပင္းထန္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ စီးပြားေရး regimes အေျပာင္းအလဲေတြကို ရင္ဆိုင္ခဲ့ရတယ္။ Kymer Rouge ေခတ္အထြတ္အ ထိပ္ကို ေရာက္လာတဲ့ ၁၉၇၅-၇၉ ႏွစ္ေတြအတြင္းမွာ လူတစ္သန္းေက်ာ္ေလာက္ အ သတ္ခံရရင္ခံရ၊ မခံရလည္း ငတ္ျပတ္ၿပီးေသရတာေတြကို ၾကံဳခဲ့ရတယ္။ အဲဒီလူတစ္ သန္းဆိုတာ အဲဒီအခ်ိန္က တိုင္းျပည္လူဦးေရရဲ႕ ၁၅ ရာႏွဳန္းေတာင္ ရွိခဲ့တာ။
ကမ္ေဘာဒီယားအတြက္ ကုလသမဂၢအသြင္ကူးေျပာင္းေရး အာဏာပိုင္အဖြဲ႕(UNTAC) က ၁၉၉၂ မတ္လ မွာ တရားဝင္ဝင္ေရာက္လာၿပီး ဥပေဒေၾကာင္းအရ တရားဝင္ျဖစ္တဲ့ အစိုးရသစ္တစ္ရပ္ကို အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲကေန ေရြးခ်ယ္ႏိုင္လိုက္သည္အထိ တိုင္းျပည္ကို ကူညီအုပ္ခ်ဳပ္ေပးခဲ့ရတယ္။ UNTAC operation အေနနဲ႔ တကယ့္ကို ခက္ခဲရွဳပ္ေထြးတဲ့ အေျခအေနေတြမွာ တာဝန္ယူခဲ့ရတာ။ လူဦးေရ ၃ သိန္း ၆ ေသာင္း ေလာက္က ဒုကၡသည္ေတြအေနနဲ႔ ထြက္ေျပးေနရာကေန ျပန္ေရာက္လာတယ္၊ သူတို႔ ကို ျပန္လည္ေနရာခ်ေပးရမယ္။ တစ္ခါ Khmer Rouge ေတြက ေရြးေကာက္ပြဲကို သ ပိတ္ေမွာက္ၿပီး ျပည္တြင္းစစ္ကို ေတာထဲမွာ ျပန္ဆင္ႏႊဲေနတယ္။
၁၉၉၃ ေမမွာေတာ့ UNTAC ရဲ႕ ဦးေဆာင္မွဳနဲ႔ အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲေတြ ျပန္လုပ္ တယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲအၿပီး အစိုင္အခဲျဖစ္ေနတာေတြ၊ အသည္းအသန္ ညႇိႏွိဳင္းရတာ ေတြ ရွိေနေသာ္လည္းပဲ အဓိကပါတီႀကီး သံုးခုျဖစ္တဲ့ National United Front for an Independent, Neutral, Peaceful, and Cooperative Cambodia (FUNCINPEC) ရယ္၊ ေနာက္တစ္ခါ Cambodia People's Party (CPP) ရယ္၊ Buddhist Liberal Democratic Party ရယ္၊ ဒီပါတီသံုးခုက ၫႊန္႔ေပါင္းအစိုးရဖြဲ႕ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ႏိုင္ငံေရးညႇိ ႏွိဳင္းရတာေတြက ေတာ္ေတာ္ေလးကို ခက္ခဲခဲ့တာ။ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္က ပူးတြဲျဖစ္ေနတယ္၊ ျပည္ထဲေရးနဲ႔ ကာကြယ္ေရးေတြမွာလည္း ပူးတြဲဝန္ႀကီးေတြ။ Khmer Rouge ေတြနဲ႔ Royal Cambodian Armed Forces ေတြၾကားက တိုက္ပြဲေတြကလည္း ထံု႔ပိုင္းထံု႔ပိုင္း ျဖစ္ေနစဲပဲ။ အဲဒီလိုနဲ႔ တကယ့္ကို စိုးရိမ္ရတဲ့ ႏိုင္ငံေရးတင္းမာမွဳေတြက ၁၉၉၇ မွာ CPP နဲ႔ FUNCINPEC တို႔ ၫႊန္႔ေပါင္းဖြဲ႕ထားတဲ့ အစိုးရအဖြဲ႕အတြင္းမွာ ေပၚေပါက္လာတယ္။ ဖႏြမ္ပင္နားမွာကိုပဲ လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႕ေတြရဲ႕ တိုက္ခိုက္မွဳေတြ ရွိလာတယ္။ ဝန္ႀကီး ခ်ဳပ္က တိုင္းျပည္က ထြက္ေျပးရတယ္။ ႏိုင္ငံျခားအလွဴရွင္ေတြက အစီအစဥ္ေတြကို ရပ္ဆိုင္းလိုက္တာ၊ ရုတ္သိမ္းသြားတာေတြ လုပ္လာတယ္။ ႏိုင္ငံျခားပုဂၢလိက ရင္းႏွီး ျမႇဳပ္ႏွံသူေတြကလည္း ယံုၾကည္မွဳေတြ ကုန္ဆံုးသြားရင္း ကမ္ေဘာဒီယားကို စြန္႔ခြာ သြားတယ္။ ၁၉၉၇ နဲ႔ ၁၉၉၈ ေတြမွာ ကမ္ေဘာဒီယားရဲ႕ ဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳႏွဳန္းက သုညျဖစ္သြား တယ္။
၁၉၉၇ ႏွစ္ကုန္ပိုင္းမွာေတာ့ အခ်င္းခ်င္း သေဘာတူညီခ်က္ေတြ ရလာၿပီး ၁၉၉၈ မွာ ေတာ့ ကမ္ေဘာဒီးယားရဲ႕ ဒုတိယအႀကိမ္ေျမာက္ အေထြေထြ ေရြးေကာက္ပြဲကို က်င္း ပႏိုင္ခဲ့တယ္။ ႏိုင္ငံေရးပါတီေပါင္း ေလးဆယ္ေလာက္ ဝင္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္တယ္။ ပါတီ ႀကီးသံုးခုျဖစ္တဲ့ CPP၊ FUNCINPEC နဲ႔ Sam Rainsy Party တို႔က National Assembly မွာ ေနရာရခဲ့ၾကတယ္။ အသစ္ျပန္စုစည္းတဲ့ CPP-FUNCINPEC ၫြန္႔ေပါင္း အစိုးရက ၁၉၉၈ ႏိုဝင္ဘာမွာ ေပၚထြက္လာတယ္။ Khmer Rouge စစ္သားေတြ အစု လိုက္အျပံဳလိုက္ လက္နက္ခ်ၾကတာနဲ႔ ၁၉၉၈ အေစာပိုင္းမွာ ပိုေပါ့ေသသြားတာေတြ ေၾကာင့္ ႏွစ္သံုးဆယ္ၾကာခဲ့တဲ့ ျပည္တြင္းစစ္လည္း အဆံုးသတ္သြားတယ္။
ဒီလို conflict ေတြရဲ႕ အေမြဆိုးေတြေၾကာင့္ အစိုးရျပန္လည္ထူေထာင္မွဳမွာ အနည္း ဆံုး အခ်က္ႏွစ္ခ်က္မွာ အခက္အခဲေတြ ေတြ႕ရတယ္။ စီးပြားေရးပ်က္သုဥ္းသြားတာနဲ႔ အရည္အခ်င္းရွိတဲ့ လူ႔စြမ္းအားအရင္းအျမစ္ေတြ ဆံုးရွံဳးလိုက္ရတာက ျပန္လည္ထူ ေထာင္ေရးရဲ႕ မရွိမျဖစ္အုတ္ျမစ္ေတြကို တိုက္စားယုတ္ေလ်ာ့သြားေစတယ္။ Khmer Rouge ေခတ္မွာ မ်က္မွန္တပ္ထားတဲ့ သူကိုပဲျဖစ္ျဖစ္၊ တျခား professional အသြင္အ ျပင္မ်ိဳးရွိတဲ့ သူကိုပဲျဖစ္ျဖစ္၊ စနစ္တက်နဲ႔ကို လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္ခဲ့တာေတြ ရွိတယ္။ အဲဒီ ေတာ့ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ေသတဲ့သူလည္းေသ၊ မေသတဲ့သူလည္း တိုင္းျပည္က ထြက္ေျပးရတာပဲ။ ဒီေတာ့ကာ အခုအခ်ိန္မွာ အရည္အခ်င္းရွိတဲ့ ဝန္ထမ္းေတြ ရွားပါး ေနတယ္။ ထိေရာက္တဲ့ public institutions ေတြအတြက္ ကၽြမ္းက်င္လုပ္သား ရွားပါး ေနတယ္။ အဲဒီအျပင္ကို conflict ေတြေၾကာင့္ စီးပြားေရးက အေတာ္ႀကီးဆုတ္ယုတ္ သြားတာပဲ။ ကမ္ေဘာဒီးယားရဲ႕ တစ္ဦးခ်င္းဝင္ေငြဟာ ေဒသတြင္းမွာ အနည္းဆံုးႏိုင္ငံ စာရင္းထဲ ေရာက္ေနတယ္။ ကၽြမ္းက်င္လုပ္သား ရွားပါးတာနဲ႔ စီးပြားေရးယုတ္ေလ်ာ့ေန တာေတြ ေပါင္းလိုက္ခ်ိန္မွာေတာ့ institutional development ေတြအတြက္ အခက္ အခဲေတြ အမ်ားႀကီးေပၚထြက္လာတယ္၊ အခြန္ေကာက္ခံရရွိမွဳေတြ ေလ်ာ့နည္းသြား တယ္၊ တျခားအေၾကာင္းေတြထက္ အေရးအႀကီးဆံုး ျပႆနာျဖစ္သြားတာက အစိုးရ ဝန္ထမ္းတစ္ေယာက္ရဲ႕ ပ်မ္းမွ်လစာက တစ္လကို ၁၈ ေဒၚလာပဲ ရွိေနတယ္။ ဒီလိုလ စာနည္းရတဲ့အထဲမွာ ဗူးေလးရာဖရံုဆင့္တာက ဖႏြမ္ပင္အနီးတဝိုက္မွာေနထိုင္တဲ့ မိ သားစုတစ္စုရဲ႕ တစ္လအသံုးစရိတ္က ပ်မ္းမွ်အေနနဲ႔ တစ္လကို ေဒၚလ ၂၀၀ ေလာက္ အထိ ႀကီးျမင့္ေနတာပဲ။
ဒီလိုအတားအဆီးေတြရွိေနခ်ိန္မွာ အစိုးရရဲ႕ reform capacity ဟာ ႏိုင္ငံတကာအလွဴ ရွင္ေတြရဲ႕ အကူအညီေပၚ မွီတည္ေနတယ္။ ဥပမာေျပာရရင္ အလွဴရွင္ေတြအေနနဲ႔ ပံု မွန္အားျဖင့္ အလ်င္းသင့္သလို extra-budgetary incentive payment ေတြကို Cambodian counterparts ေတြကို ေပးသြားၾကတယ္။ ဒီ counterparts ေတြကို survey လုပ္တဲ့အခါမွာ ပ်မ္းမွ် donor supplements ေတြအေနနဲ႔ ၁၉၄ ေဒၚလာ ေလာက္ ရၾကတယ္။ သူတို႔ရဲ႕ donor projects ေတြက အသီးသီးၿပီးေျမာက္သြားၿပီဆို တဲ့အခါမွာ တစ္ခ်ိဳ႕ကလည္း supplements ဆက္ရႏိုင္မယ့္ တျခား project ေတြကို ရွာၾကတယ္။ အလွဴရွင္သစ္၊ project သစ္ မရွာႏိုင္တဲ့သူေတြက တျခားေနရာေတြက ေန ဝင္ေငြရဖို႔ႀကိဳးစားရေတာ့တယ္။ အဲဒီမွာတင္ အခ်ိန္ပိုင္းအစိုးရဝန္ထမ္းဆိုတာေတြ ေပၚလာတယ္။ ဝင္ေငြစီးဝင္ပံုက roller-coaster စီးေနရသလို နိမ့္လိုက္ျမင့္လိုက္ျဖစ္ ေနတာ၊ အစိုးရဝန္ႀကီးဌာနေတြရဲ႕ 'projectizing' လုပ္ေနတာ၊ နယ္စြန္နယ္ဖ်ား ဌာန ေတြက အုပ္ခ်ဳပ္မွဳျပန္လည္ထူေထာင္ေရးရဲ႕ establishment ေတြကို အသည္းအသန္ ခုခံေနတာေတြက တျခားတဘက္မွာ capabilities ေတြ ထူေထာင္ေပးဖို႔ လိုအပ္လာ ေနတယ္။
ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးကို implementation လုပ္ယူရာမွာ အဟန္႔အတားျဖစ္ေစတဲ့ ဒုတိယအခ်က္က civil conflict ေတြရဲ႕ ဆိုးေမြေတြ ကိုယ္ႏွိဳက္ပဲ။ Paul Collier ေထာက္ျပထားတဲ့ အခ်က္က conflict ျဖစ္ၾကတဲ့ အခ်ိန္တုန္းက ႐ိုက္သြင္းထားတဲ့ အ မုန္းတရား အယူအဆေတြက အဖြဲ႕အစည္းေတြအတြင္းမွာ ဆက္ၿပီးက်န္ရွိေနတယ္ဆို တဲ့ အခ်က္ပဲ။ အဲဒီအတြက္ ေနာင္တစ္ခ်ိန္မွာ conflict ေတြ ျပန္ျဖစ္လာဖို႔က ကမ္ေဘာ ဒီးယားလို လူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ိဳးအတြက္ အရမ္းကိုျမင့္မားေနတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအရ အကြဲ အၿပဲတစ္ခုက သူမ်ားႏိုင္ငံေတြအတြက္ ဘာမွမဟုတ္ေလာက္ေပမယ့္ ဒီမွာေတာ့ အ ၾကမ္းဖက္မွဳေတြအျဖစ္ အလြယ္တကူအသြင္ေျပာင္းသြားႏိုင္တယ္။ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္ ႏို ဝင္ဘာမွာ ျဖစ္ခဲ့တဲ့ အာဏာသိမ္းဖို႔ ႀကိဳးစားခ်က္၊ ေနာက္တစ္ခါ ၂၀၀၁ ဂ်ဴလိုင္မွာ ဟို တယ္ႏွစ္လံုး ဗံုးကြဲတဲ့ျဖစ္ရပ္ေတြက ဒါကိုသက္ေသထူေနတယ္။ ဒီလိုအၾကမ္းဖက္မွဳ ေတြ ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ risk ေတြကို ေလ်ာ့ခ်ဖို႔က အစိုးရအေနနဲ႔ အဓိကဂိုဏ္းႀကီးေတြရဲ႕ ေခါင္း ေဆာင္ေတြမွာ ရွိေနတဲ့ နစ္နာမွဳေတြ၊ လိုအပ္ခ်က္ေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ေျပာတဲ့ဆိုတဲ့ေန ရာမွာ ဂ႐ုတစိုက္ကိုင္တြယ္ဖို႔လိုတယ္။ ျပည္နယ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာက သူ႔ေဒသ ဆိုင္ရာ ေခါင္းေဆာင္ပိုင္းေတြကေန ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးလုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို စၿပီးအ တိုက္အခံလုပ္တာေတြ ရွိတတ္ေတာ့ အစိုးရအေနနဲ႔ သတိႀကီးႀကီးထားၿပီး ကိုင္တြယ္ သြားဖို႔လိုအပ္တယ္။ reform agenda ေပၚမွာ တည္တည္ၿငိမ္ၿငိမ္နဲ႔ ေရွ႕ဆက္သြားဖို႔ ႀကိဳးစားရမယ္။ တစ္ဘက္မွာလည္းပဲ အေလးသာေနတဲ့ ၿပိဳင္ဘက္ေတြကို လံုလံု ေလာက္ေလာက္ ေထာက္ပံ့ေပးႏိုင္မယ့္ အားေကာင္းတဲ့ မဲဆႏၵနယ္ေတြကို ရွိေနဖို႔ကို လည္း ေသခ်ာေအာင္ ေဆာင္ရြက္ထားရမယ္။ ေနာက္တစ္ခါ အဲဒီေဒသေတြက ေခါင္း ေဆာင္ေတြကို အၾကမ္းဖက္နည္းေတြသံုးၿပီး မေျဖရွင္းၾကဖို႔ ေဖ်ာင္းဖ်ထားရဦးမယ္။
ဥပမာေျပာရရင္ GAP ရဲ႕ ရည္မွန္းခ်က္ေတြထဲက တစ္ခုက တစ္ႏိုင္ငံလံုးအႏွံ႔ demob-ilization ကို အၿပီးသပ္လုပ္ႏိုင္ဖို႔နဲ႔ တပ္ဝန္ထမ္းေတြအတြက္ reintegration program ေတြ လုပ္ေပးရင္း စစ္ဘက္ဆိုင္ရာ အသံုးစားရိတ္ေတြကို ေလ်ာ့ခ်ဖို႔၊ ပိုလာမယ့္ ေငြ ေတြကို တျခားေနရာေတြက လူထုအသံုးစားရိတ္ေတြအျဖစ္ အသြင္ေျပာင္းဖို႔ (အဲဒီလို လုပ္တဲ့အထဲမွာ လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးအတြက္ institutional အေျပာင္းအလဲေတြ လုပ္တာေတြလည္း ပါတာေပါ့)၊ ေနာက္အမ်ားျပည္သူလံုျခံဳေရးေတြကို တိုးျမႇင့္ေပးဖို႔ ေတြ လုပ္ရမယ္။ လက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ပိုင္းေတြအေနနဲ႔ ဒီ GAP program ဟာ မွ်တတယ္လို႔ မယူဆမျခင္း အၾကမ္းဖက္မွဳေတြနဲ႔ ထိပ္တိုက္ေတြ႕ ေနရဦးမွာပဲ။ ဒီ risk ေၾကာင့္မို႔လို႔ အစိုးရအေနနဲ႔ေရာ၊ အလွဴရွင္ေတြအေနနဲ႔ပါ reform ေတြကို implement လုပ္တဲ့ေနရာမွာ တံု႔ဆိုင္းေနမွဳေတြ ရွိေနမွာပါပဲ။
တန္ဖိုးရွိတဲ့ သဘာဝသယံဇာတေတြ(သဘာဝႀကိဳးဝိုင္းေတြနဲ႔ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ ထိန္းသိမ္းကာကြယ္ေရးေတြ အပါအဝင္) ကို စီမံခန္႔ခြဲတဲ့ေနရာမွာ အဓိကဦးေဆာင္ၿပီး တာဝန္ယူရတဲ့ institutions ေတြရဲ႕ ဝန္ထမ္းေတြဟာ လံုေလာက္တဲ့ လုပ္ခလစာကို မ ရရွိၾကဘူး။ အဲဒီလိုနဲ႔ပဲ အာဏာကိုအလြဲသံုးစားလံုးတာေတြ၊ ဝန္ေဆာင္မွဳေတြအတြက္ တရားမဝင္ႏွဳန္းထားေတြ သတ္မွတ္တာေတြ လုပ္ဖို႔တြန္းအားျဖစ္လာတယ္။ ဒီအျပင္ကို ပဲ reform ေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ implementation လုပ္ယူဖို႔မွာ အစိုးရအေနနဲ႔ ႏိုင္ငံေရး conflicts ေတြ၊ လက္နက္ကိုင္တပ္ေတြရဲ႕ သစ္ထုတ္လုပ္မွဳ လုပ္ငန္းေတြက ေန စဥ္ဆက္မျပတ္ အက်ိဳးအျမတ္ေတြ ရေနတာေတြ၊ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ ေမွာင္ခိုမွဳ ေတြအစရွိတဲ့ sensitive issues ေတြအေပၚမွာ ကိုင္တြယ္ဖို႔ လိုအပ္ေနတယ္။ ဒီလိုကိုင္ တြယ္ရာမွာလည္း ဂိုဏ္းဂဏေတြရဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ေတြအေနနဲ႔ ဒီလုပ္ငန္းစဥ္ေတြဟာ မွ် တမွဳရွိတယ္လို႔ ထင္ျမင္လာေစဖို႔ ဂ႐ုတစိုက္နဲ႔ ကိုင္တြယ္ဖို႔လိုတယ္။
တျခားေသာအရာေတြ အားလံုးထက္စာရင္ကို ကမ္ေဘာဒီးယားရဲ႕ post conflict situation ေၾကာင့္ reform ေတြဟာ တံု႔ဆိုင္းေနမွာပါပဲ။ အဲဒီလိုတံု႔ဆိုင္းေနတဲ့ အေျခ အေနေတြကလည္း ဆက္ၿပီးျဖစ္ေနဦးမွာပါပဲ။

လာအို

လာအိုရဲ႕ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳဟာ အဆင့္တိုင္းမွာ အဓိကက်တဲ့ အတားအဆီးျဖစ္ေန ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအင္အားကို အသံုးခ်ၿပီး အခြန္ေရွာင္တိမ္းတာေတြ၊ ပေရာဂ်က္ေတြ ကို ေခ်ာေမြ႕ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးတဲ့အတြက္ ေကာ္မရွင္ခေတြ ရယူေနတာ (ဒါမွမ ဟုတ္) ကန္ထ႐ိုက္ေတြ ျပန္ဆုခ်တာ၊ အမွန္တကယ္ကုန္က်ရမယ့္ စားရိတ္ေတြ၊ အ ခြန္ေတြ ေလ်ာ့သြားေအာင္လို႔ မိသားစုအခ်င္းခ်င္း၊ မိတ္ေဆြအခ်င္းခ်င္း လာဘ္ထိုးေန ၾကတာေတြက ေနရာတိုင္းရွိေနတယ္။
အလွဴရွင္ေတြရဲ႕ ေထာက္ပံ့ေၾကးနဲ႔ ဝယ္ယူမွဳေတြမွာ တကိုယ္ေရအသံုးအတြက္ ကား ေတြဝယ္ဖို႔ ပိုက္ဆံကိုပါ ထည့္ေတာင္းၾကတာေတြ ရွိတယ္။ တစ္ခါဝန္ႀကီးေတြက အ လွဴရွင္ပေရာဂ်က္ေတြအတြက္ သံုးဖို႔ဝယ္ထားတဲ့ ကားေတြကို သူတို႔ကိုယ္က်ိဳးအတြက္ ေခ်ာဆြဲဖို႔ ႀကိဳးစားၾကျပန္တယ္။ ဆိုေတာ့ကာ ဒီဥပမာမွာတင္ ေအာက္ေျခအရာရွိေတြ က သူတို႔ရဲ႕နည္းပါးတဲ့ ဝင္ေငြကို တိုးလာေအာင္ ဒီလိုအျပဳအမူမ်ိဳးေတြကေန လုပ္ယူ ၾကတာေတြ ရွိလာတယ္။
၁၉၈၀ ခုႏွစ္ေတြကစလို႔ စီးပြားေရးမွာ ျပန္လည္ထူေထာင္မွဳေတြ လုပ္ရင္းကေန အ က်င့္ပ်က္ျခစားမွဳအတြက္ အခြင့္အလမ္းသစ္ေတြ ေပၚေပါက္လာတယ္။ ဥပမာေျပာရ ရင္ အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံေတြနဲ႔ ကုန္သြယ္မွဳေတြ လုပ္ေနတဲ့ ေဒသတစ္ခုမွာဆိုရင္ ကုန္ သြယ္မွဳနဲ႔ဆက္ႏြယ္တဲ့ လာဘ္စားမွဳေတြက ျပည့္ႏွက္ေနမယ္။ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမွဳ ေတြက အစိုးရပိုင္းနဲ႔ ဆက္ႏြယ္တဲ့ လိုအပ္ခ်က္ေတြရွိလာရင္ အဲဒီလိုအပ္ခ်က္ေတြကို ေလ်ာ့ေပါ့တာျဖစ္ျဖစ္၊ ေခ်ာေမြ႕ေစတာျဖစ္ျဖစ္ လုပ္ေပးရင္း ပိုက္ဆံေတာင္းလို႔ရဖို႔ အ ခြင့္အလမ္းေတြ ျဖစ္လာေစတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအရေရာ၊ စီးပြားေရးအရပါ စစ္တပ္ကို အ ထူးအခြင့္အေရးေတြ ေပးထားတာမို႔ ေမွာင္ခိုမွဳေတြကို ပိုဆိုးရြားေစတယ္။ ဝန္ထမ္းခန္႔ အပ္မွဳေတြမွာလည္း လာဘ္စားမွဳက လႊမ္းမိုးေနတာေၾကာင့္ ရာထူးႀကီးၿပီး အာဏာရွိတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ပိုင္းနဲ႔သာ နီးကပ္မွဳရွိရင္ ရုတ္တရက္ခုန္ပံ်ၿပီး ရာထူးတက္သြားေအာင္ လုပ္လို႔ရတာေတြ ရွိလာေနတယ္။ ဒီအျပဳအမူေတြက အစိုးရရဲ႕ revenues ေတြကို က် ဆင္းသြားေစသလို၊ မလိုလားအပ္တဲ့ ကုန္က်စားရိတ္ေတြ တိုးလာေစတယ္၊ ေနာက္ တစ္ခါ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမွဳေတြ ေလ်ာ့သြားတယ္၊ လူထုရဲ႕ယံုၾကည္မွဳကလည္း ေပ်ာက္ဆံုးသြားတယ္။ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ယံုၾကည္ထားတာက ေနရာအႏွံ႔အျပား မွာ ျပန္႔ႏွံ႕ေနရင္း ျပန္လည္ထူေထာင္မွဳေတြအတြက္ အဓိကအဟန္႔အတား ျဖစ္လာေန တယ္ဆိုတာပါပဲ။ သဘာဝအားျဖင့္ အစိုးရအရာရွိေတြအေနနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕အျပဳအမူေတြ ေပၚသြားမွာကို စိုးရိမ္တတ္ၾကသလို၊ တကယ္လို႔သာ လာဘ္စားမွဳေတြ ေလ်ာ့ပါးသြား ရင္ သူတို႔အေျခအေန ဘယ္လိုရွိမယ္ဆိုတာကို မေရမရာျဖစ္ေနၾကရတယ္။
လက္ရွိအစိုးရအေနနဲ႔ ျပႆနာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ေဆာင္ရြက္မွဳေတြ အမ်ားႀကီးလုပ္ေန တယ္။ အဲဒီအထဲမွာ ၁၉၉၃ ခုႏွစ္က ဖြဲ႕စည္းခဲ့တဲ့ ျခစားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးေကာ္မရွင္နဲ႔ တရားမဝင္သစ္ထုတ္လုပ္မွဳေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္မွဳအသစ္ေတြ လုပ္ခဲ့တာ၊ တရားလြန္သံုး ျဖဳန္းေနတာေတြကို လူသိရွင္ၾကားေဝဖန္တာေတြ လုပ္ခဲ့တာေတြကိုလည္း လုပ္ခဲ့ တယ္။
လာအိုဟာလည္းပဲ conflict ေတြကို ၁၉၇၅ အထိ ရင္ဆိုင္ခဲ့ရတယ္။ Lao people's democratic republic ဆိုၿပီး ျဖစ္လာတဲ့အထိပဲ။ ကမ္ေဘာဒီးယားနဲ႔ မတူတာက အဲဒီ အခ်ိန္ကစလို႔ အာဏာရ Lao people's revolutionary party က အသိအမွတ္ျပဳစရာ ေကာင္းေလာက္ေအာင္ကို ၾကံ့ၾကံ့ခံရပ္တည္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ အာဏာလြဲေျပာင္းမွဳေတြက ညင္သာခဲ့သလို ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးအတြက္ မ်ိဳးဆက္သစ္ေခါင္းေဆာင္ေတြက ပို ၿပီးပြင့္လင္းမွဳ ရွိခဲ့ၾကတယ္။ ေပၚလစ္ဗ်ဴ႐ိုမွာလည္း လူနည္းစုလူမ်ိဳးေတြ စံုစံုလင္လင္ရွိ လာတယ္။ အတိုက္အခံအဖြဲ႕အစည္းေတြက LPRP နဲ႔ ယွဥ္လိုက္ရင္ အမ်ားႀကီးအား နည္းတယ္။ သူပုန္အဖြဲ႕ငယ္ေလးေတြေတာ့ရွိတယ္၊ ၿမိဳ႕ကိုဝင္စီးတာေတြလည္း အခါအ ခြင့္သင့္တိုင္း ျဖစ္တတ္တယ္၊ အစိုးရဆန္႔က်င္သူအနည္းငယ္က USA နဲ႔ ဥေရာပအေရွ႕ ပိုင္းႏိုင္ငံေတြမွာ အေျခစိုက္ၾကတာေတြ ရွိတယ္။ မီဒီယာကေတာ့ အစိုးရက လံုးလံုး လ်ားလ်ား ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတယ္။
ႏိုင္ငံေရးတည္ၿငိမ္မွဳက အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳေတြကို ႏွိမ္နင္းႏိုင္မယ့္ institutions ေတြ ရဲ႕ တျဖည္းျဖည္းျခင္း တိုးတက္လာမွဳကို ေက်ာေထာက္ေနာက္ခံျပဳႏိုင္ေအာင္ အကူအ ညီေပးႏိုင္ေပမယ္လို႔ အခုအခ်ိန္အထိေတာ့ လိုအပ္ေနတဲ့ achievements ေတြကို ၿပီး ေျမာက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ဖို႔ အလွမ္းေဝးေနဆဲပဲ။ ေနရာသံုးေနရာေလာက္မွာေတာ့ တိုးတက္မွဳေတြကို ျမင္ေနရတယ္။ ပထမတစ္ခုက rule of law အတြက္ အေျခခံအုတ္ ျမစ္ေတြကို ဖြံ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒနည္းလမ္းက်က် တည္ေထာင္ထားႏိုင္လိုက္ၿပီ။ ဒု တိယတစ္ခုက ႏိုင္ငံေရးပူးေပါင္းပါဝင္ေဆာင္ရြက္မွဳေတြကို တျဖည္းျဖည္းခ်င္း က်ယ္ ျပန္႔လာေအာင္ လုပ္လိုက္ႏိုင္ေနၿပီ။ တတိယတစ္ခုက ျပည္သူ႔စီးပြားေရးစီမံခန္႔ခြဲပံုေတြ မွာ ပိုၿပီးတိုးတက္လာေနတယ္။ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးကို ပိုအားေကာင္းတဲ့ စနစ္ေတြနဲ႔ ေထာက္ပံ့ရင္း အက်င့္ပ်က္ဝန္ထမ္းေတြကို အေရးယူဖို႔ စတင္လာႏိုင္ေနတယ္။ ပူး ေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳေတြကို တိုးခ်ဲ႕လာရင္း ေခါင္းေဆာင္ေတြကို အက်င့္ပ်က္မွဳထဲ ေရာက္မသြားေအာင္ ထိန္းသိမ္းဖို႔အတြက္ ျမင္သာထင္သာရွိလာသလို၊ စိန္ေခၚမွဳေတြ လည္း ျဖစ္လာေစတယ္။ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ စီမံခန္႔ခြဲမွဳေတြ တိုးတက္လာတာက အ က်င့္ပ်က္ျခစားမွဳေတြ ျဖစ္မလာေအာင္ ကာကြယ္ေပးသလို၊ တကယ္လို႔ လာဘ္စားမွဳ ေတြရွိေနရင္လည္း ေဖာ္ထုတ္ဖို႔ ပိုလြယ္ကူလာတယ္။

အေျခခံဥပေဒနည္းက် အုတ္ျမစ္ထူေထာင္ျခင္း

လာအိုမွာ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးအတြက္ ခိုင္မာတဲ့စနစ္တစ္ခုရဲ႕ အေျခခံအုတ္ျမစ္အ ျဖစ္ ေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ ေတြ႕ဆံုမွဳကေန ၁၉၉၁ ခုႏွစ္မွာ အေျခခံဥပေဒကို ျပ႒ာန္း လိုက္တာကေန အစျပဳေပၚေပါက္လာပါတယ္။ ဒီေတြ႕ဆံုမွဳဟာ ႏိုင္ငံကို people's democratic state ျဖစ္တယ္လို႔ ေၾကျငာလိုက္တာပါ။ ဒီေတြ႕ဆံုမွဳဟာ ၁၉၇၅ မွာ မူ ၾကမ္းေရးဆြဲခဲ့တဲ့ အေျခခံဥပေဒကေနတဆင့္ ေပၚေပါက္လာတယ္ဆိုေပမယ့္ ဦးစား ေပးအဆင့္ ခပ္နိမ့္နိမ့္ပဲ ရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္လို႔ international development agencies ေတြအေနနဲ႔ ဘာမွမသိတဲ့၊ တည္ၿငိမ္မွဳမရွိတဲ့ ဥပေဒေတြအစား ခိုင္မာတဲ့ ဥပ ေဒတစ္ရပ္ေပၚေပါက္လာခ်ိန္မွာ လာအိုမွာ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမွဳေတြလုပ္ဖို႔ အင္တင္တင္ျဖစ္ ေနရာကေန ျပန္စိတ္ဝင္စားလာၾကတယ္။
၁၉၉၀ မွာ ေပၚလစ္ဗ်ဴ႐ိုရဲ႕ ခြင့္ျပဳခ်က္နဲ႔ အေျခခံဥပေဒမူၾကမ္းကို လူထုေရွ႕ခ်ျပႏိုင္ခဲ့ တယ္။ ဒီမူၾကမ္းအေပၚမွာ ေဆြးေႏြးမွဳေတြအတြက္ ေတာင္းဆိုမွဳေတြက ပါတီထဲမွာ၊ အစိုးရအဖြဲ႕ထဲမွာ၊ ေနာက္ေတာ့ျပည္သူေတြၾကားထဲမွာပါ ရွိခဲ့ေပမယ့္လို႔ LPRP အေနနဲ႔ ပါတီရဲ႕မူဝါဒအရ လက္မခံတာမို႔လို႔ ပါတီစံုစနစ္ဟာ ျဖစ္မလာႏိုင္ဘူးလို႔ အတိအလင္း ထပ္ေလာင္းေၾကျငာခဲ့တယ္။
၁၉၉၁ အေျခခံဥပေဒမွာ ဟိုးအေစာပိုင္းက ေရွးက်တဲ့ေတာ္လွန္ေရးအေတြးအျမင္ေတြ ပါေနေသးေပမယ့္လို႔ တိုင္းျပည္ရဲ႕ စီးပြားေရး၊ ႏိုင္ငံေရး liberalization ျဖစ္စဥ္ေတြအ ေပၚ လႊမ္းမိုးမွဳရွိတယ္ဆိုတာကို လာအိုႏိုင္ငံတြင္းမွာကို ထင္ထင္ရွားရွား ျပသႏိုင္ခဲ့သ လို၊ ပိုက်ယ္ျပန္႔တဲ့ ဆိုရွယ္လစ္ကမ႓ာအတြက္ပါ အံ့မခန္းေျပာင္းလဲမွဳအျဖစ္ ျပသႏိုင္ခဲ့ တယ္။
ဒီအေျခခံဥပေဒမွာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ ဥပေဒျပဳေရး၊ တရားစီရင္ေရးဆိုၿပီး ထံုးတမ္းစဥ္လာ တရားဝင္အုပ္ခ်ဳပ္မွဳပံုစံေတြကို ထူေထာင္ေပးခဲ့တယ္။ အေသးစိတ္အခ်က္ေတြမွာေတာ့ သူ႔အရင္ရွိၿပီးသား ေမာ္ဒယ္ေတြျဖစ္တယ္ ဗီယက္နမ္ပံုစံ၊ ရုရွားပံုစံ၊ ျပင္သစ္ပံုစံစတဲ့ ပံုစံ ေဟာင္းေတြကို အတုခိုးတာမ်ိဳး လုပ္မထားဘူး။ ဒါေပမယ့္ အေျခခံတာဝန္ယူမွဳေတြဟာ သူ႔ေနရာနဲ႔သူ သတ္မွတ္ေပးထားတဲ့ institutions ေတြမွာ ရွိေနရမယ္ဆိုတဲ့ အိုင္ဒီယာ မ်ိဳးကို အေလးေပးထားတယ္။
ဒီအေျခခံဥပေဒဟာ လာအိုရဲ႕ႏိုင္ငံေရးစနစ္မွာ ပံုစံကြဲေတြကို ထည့္သြင္းေပးတာပဲျဖစ္ ျဖစ္ ပါတီရဲ႕ဦးေဆာင္သူေနရာကို ၿခိမ္းေျခာက္တာမ်ိဳးပဲျဖစ္ျဖစ္ မလုပ္ခဲ့ဘူးဆိုရင္ ေတာင္မွပဲ လူ႔အခြင့္အေရးကာကြယ္ဖို႔နဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္သူေရာ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ခံေတြပါ ဥပေဒကို ေလးစားလိုက္နာဖို႔ အလားအလာရွိတဲ့ တြန္းအားေတြ ပါဝင္လာေစခဲ့တယ္။ တျခားေဒ သေတြက ကြန္ျမဴနစ္စနစ္ၿပိဳလဲသလိုမ်ိဳး ၿပိဳလဲလာလိမ့္မယ္လို႔ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြနဲ႔ ေလ့လာမွဳေတြလည္း ရွိခဲ့တယ္။ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔နဲ႔ ဒီမိုကေရစီလွဳပ္ရွားမွဳေတြ ေပၚ ေပါက္လာမယ္၊ လာအိုအေနနဲ႔ ပိုၿပီးမွီခိုအားထားရမယ့္ တရားဥပေဒစိုးမိုးမွဳအတြက္ တိုးတက္ေတာင္းဆိုလာမွဳေတြကို လိုက္ေလ်ာလာဖို႔ လမ္းၫႊန္ေပးႏိုင္မယ္လို႔ ေမွ်ာ္လင့္ ထားၾကတယ္။
ဥပေဒေၾကာင္းနဲ႔ judicial တိုးတက္မွဳေတြက အားရစရာေကာင္းေလာက္ေအာင္ တိုး တက္လာခဲ့တယ္။ ဥပေဒျပဳမွဳမွာလည္း သတ္သတ္မွတ္မွတ္ စနစ္တစ္ခုအျဖစ္ တိုး တက္လာေနတယ္။ ဥပေဒေတြ၊ အမိန္႔ေတြကို လူသိရွင္ၾကား ေၾကျငာေပးလာတယ္။ ဥ ပေဒပညာေတြကို တိုးခ်ဲ႕သင္ၾကားေပးလာတယ္။ တရားသူႀကီးေတြအတြက္ ဥပေဒ ဆိုင္ရာ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြကို ျဖည့္စည္းေပးလာတယ္။ ပုဂၢလိကေရွ႕ေနလုပ္ငန္းက လည္း တိုးတက္မွဳေတြ ရွိလာတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ဥပေဒသစ္ေတြထဲက ေတာ္ ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ လိုက္နာဖို႔အတြက္ ဖိအားေပးတာေတြ အားနည္းေနေသးတယ္။
အားလံုးျခံဳၾကည့္ရင္ ဥပေဒစနစ္ရဲ႕ စြမ္းေဆာင္ရည္ဟာ အားနည္းေနၿပီး၊ ျပည္သူ႔အ က်ိဳးျပဳလုပ္ငန္းေတြမွာလိုပဲ စနစ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ျပႆနာမ်ိဳးေတြကို ရင္ဆိုင္ေနရဆဲပဲ။ ဒီ ျပႆနာေတြကို အလွဴရွင္ေတြရဲ႕ ေငြေၾကးနဲ႔ လည္ပတ္ေနတဲ့ ပေရာဂ်က္ေတြကခ်ည္း ပဲ ေခၚလာတာမဟုတ္ဘူး၊ ႏိုင္ငံေရးအရ ကတိကဝတ္ခံယူမွဳနဲ႔ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ အ ေထာက္အပံ့ေတြလည္း လိုအပ္ေနေသးတာပဲ။ စီးပြားေရးေတြက မေရမရာဟိုလိုလို ဒီ လိုလို စည္းမ်ဥ္းေတြ၊ နားလည္ဖို႔ ခက္ခဲတဲ့ နည္းဥပေဒေတြ၊ အစိုးရပိုင္းက ၾကားဝင္ စြက္ဖက္ႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္းေတြ၊ စိတ္ကူးေပါက္ရင္ေပါက္သလို လုပ္တတ္တဲ့အျပဳအ မူေတြရဲ႕ ဟန္႔တားေႏွာက္ယွက္မွဳကို ခံေနရဖို႔ရွိေသးတယ္။ ကိုယ္က်ိဳးအတြက္ ေညာင္ ေရေလာင္းေနသူေတြကို အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေစဖို႔ ဥပေဒကိုသတ္မွတ္ထားသလိုမ်ိဳး ျဖစ္ ေနျပန္တယ္။

ႏိုင္ငံေရးအရ ပူးေပါင္းပါဝင္ေဆာင္ရြက္ျခင္း

ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳေတြက တျဖည္းျဖည္းျခင္း တိုးတက္လာေနတာက ခိုင္မာတဲ့စ နစ္ေပၚထြန္းေရးအတြက္ အေရးပါတဲ့ေနာက္ထပ္အခ်က္ ျဖစ္လာတယ္။ အေကာင္းဆံုး ကို ျမင္ေယာင္ၿပီးေျပာရရင္ လာအိုဟာအခုအခ်ိန္မွာ ဒီမိုကေရစီက်င့္သံုးစ ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ ငံ ျဖစ္လာေနတယ္။ လက္ရွိမွာ လူထုက ေရြးေကာက္ပဲြႏွစ္မ်ိဳးကို ပါဝင္မဲေပးခြင့္ရေန တယ္။ National Assembly နဲ႔ ေနာက္တစ္ခုက ရပ္/ေက်းအဆင့္ ေခါင္းေဆာင္ေတြ ကို ေရြးေကာက္တဲ့ပြဲ။ ဒါေပမယ့္ ပါတီကပဲ ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ေနတယ္။ ႀကိဳေရြးထားတဲ့ ယွဥ္ၿပိဳင္သူေတြကို အသံုးခ်ၿပီး ရလဒ္ကိုအဆံုးအျဖတ္ေပးေနတယ္။
ဒီဇင္ဘာ ၁၉၉၇ မွာလုပ္ခဲ့တဲ့ national assembly ေရြးေကာက္ပြဲမွာဆိုရင္ ပါတီကမ ဟုတ္တဲ့သူဆိုလို႔ ေလးေယာက္ပဲ ဝင္အေရြးခံခြင့္ရွိခဲ့တယ္။ အဲဒီအထဲကမွ တစ္ ေယာက္တည္းကပဲ အႏိုင္ရခဲ့တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္ကစလို႔ ပိုၿပီးအေကာင္းဘက္ကို ျမင္ရ မယ့္ အေျပာင္းအလဲေတြ ျဖစ္လာတယ္။ ဥပေဒမူၾကမ္းေတြကို အမတ္ေတြက ေဆြးေႏြး ႏိုင္တယ္၊ မဲေပးႏိုင္တယ္။ တင္လိုက္သမွ် ဥပေဒၾကမ္းတိုင္း ဥပေဒအျဖစ္ ျပ႒ာန္းခံရ တာမ်ိဳး မရွိဘူး။ လွ်ိဳ႕ဝွက္မဲေပးဖို႔အတြက္ electronic voting system ရွိတယ္၊ အမတ္ ေတြအေနနဲ႔ သူတို႔ခံုကေနထၿပီး စကားေျပာႏိုင္ဖို႔ မိုက္က႐ိုဖုန္းေတြ ထားေပးထား တယ္။ အဲဒီေတာ့ debate ေတြက ပိုအားေကာင္းလာတယ္။ လူထုရဲ႕တိုင္ၾကားမွဳနဲ႔ အ သနားခံမွဳေတြကို တာဝန္ယူမယ့္ ဌာနတစ္ရပ္ ဖြဲ႕စည္းေပးထားတယ္။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္၊ national assembly ကို စစ္စစ္မွန္မွန္နဲ႔ ထိေရာက္တဲ့ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႕ အစည္းျဖစ္လာေအာင္ လုပ္ဖို႔က အလုပ္ေတြအမ်ားႀကီး က်န္ေနေသးတယ္။ အစီအစဥ္ ေတြ ေရးဆြဲရာမွာ စနစ္တက်ျဖစ္ဖို႔နဲ႔ ႏိုင္ငံအႏွံ႕ public consultation ေတြကေန တ ဆင့္ validate ျဖစ္လာဖို႔ လိုအပ္ခ်က္ေတြ ရွိေနေသးတယ္။ ဥပေဒေၾကာင္းအရ မူၾကမ္း ေတြ ျပဳစုတာနဲ႔ floor deliberation processes ေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ အသံုးခ် ႏိုင္ေအာင္ရယ္၊ ဥပေဒမူၾကမ္းေရးဆြဲသူေတြရဲ႕ အရည္အေသြးပိုမိုေကာင္းမြန္ေအာင္ ေလ့က်င့္သင္ၾကားတာေတြ လုပ္ဖို႔လည္း လိုအပ္ေနတယ္။ Legislative committees ေတြအေနနဲ႔ technical skills ေတြ ပိုရွိဖို႔ လိုအပ္ေနတယ္။ session proceedings ေတြမွာ စနစ္တက်စာရြက္စာတမ္းျပဳစုဖို႔ လိုအပ္တယ္။ ဥပေဒသစ္ေတြ၊ လုပ္ထံုးလုပ္ နည္းသစ္ေတြနဲ႔ session proceedings ေတြကို ပိုက်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔နဲ႔ စနစ္တက် ျဖန္႔ျဖဴးေပးဖို႔ လိုအပ္ေနေသးတယ္။ National Assembly အေနနဲ႔ ဒီအခ်က္ေတြအပါ အဝင္ တျခားတိုးတက္ေရးလုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို UNDP project ရဲ႕ အကူအညီနဲ႔ လုပ္ေဆာင္ေနတာေတြ ရွိတယ္။

(Poe C) 

အပိုင္း ၃ ကို ဒီမွာ ဆက္ဖတ္ပါ။ 




အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ တိုက္ဖ်က္ျခင္း (PDF version)

အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ တိုက္ဖ်က္ျခင္း (အပိုင္း-၁)

မိတ္ဆက္
ဒီအခန္းမွာေတာ့ အာရွဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳဘဏ္(ADB) ကေန လတ္တေလာမွာ ျပင္ဆင္ေပးေန တဲ့ governance assessments ေတြကိုမွီၿပီး ကမ္ေဘာဒီယား၊ လာအို၊ ထိုင္းနဲ႔ ဗီယက္ နမ္ေတြမွာ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ တိုက္ဖ်က္ေနတဲ့ လတ္တ ေလာတိုးတက္မွဳ ျဖစ္စဥ္ေတြကို ေလ့လာၾကပါမယ္။ ဒီျဖစ္စဥ္ေတြက ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံ ခ်င္းစီသာမကပဲ ေဒသတြင္းမွာ အင္အားစုေတြ အခ်င္းခ်င္းေပါင္းစုၿပီး ေရွ႕ဆက္ျဖစ္ ထြန္းလာမယ့္ အားထုတ္မွဳေတြကို ေထာက္ကူေပးေနပါတယ္။ ဒီႏိုင္ငံေလးႏိုင္ငံက ျခ စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရး အားထုတ္မွဳေတြဟာ မတူညီတဲ့ခ်ဥ္းကပ္ပံုေတြကို အသံုးျပဳတဲ့ေန ရာမွာ ဘယ္လိုအေၾကာင္းတရားေတြ ျဖစ္လာေစတယ္၊ ဘယ္လိုေနာက္ဆက္တြဲ ျဖစ္ ရပ္မ်ိဳးေတြ ျဖစ္လာေစတယ္ဆိုတာကို ႏွိဳင္းယွဥ္ေဝဖန္ၾကည့္ဖို႔ အင္မတန္စိတ္ဝင္စားစ ရာေကာင္းတဲ့ ေဒသတြင္းျဖစ္စဥ္ေတြ ျဖစ္လာသလို၊ တူညီမွဳေတြကိုေရာ၊ ကြဲလြဲမွဳေတြ ကိုပါ ထင္သာျမင္သာရွိလာေစခဲ့တယ္။

ေနာက္ခံအေၾကာင္း
ေကာင္းမြန္တဲ့အစိုးရ၊ စီးပြားေရးဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳ၊ ဆင္းရဲမြဲေတြမွဳ ေလ်ာ့ခ်ေရး ဒီအေၾကာင္းအ ရာေတြနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ debate ေတြ လုပ္ၾကတဲ့အခါမွာ လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးက အခရာက်တဲ့ အခ်က္ျဖစ္လာေနတယ္။ ဒီေဆာင္ရြက္မွဳအတြက္ တြန္းအားေတြက လည္း ေနရာေပါင္းစံုကေန ထြက္ေပၚလာေနတယ္။ အကူအညီေတြနဲ႔ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီး ျမႇဳပ္ႏွံမွဳေတြ တိုးတိုးၿပီး စီးဝင္လာေနတာက ကတြတ္ေပါက္က ေစာင့္ေနတဲ့ ဗ်ိဳင္းေတြ အတြက္ မက္လံုးေတြ ပိုတက္လာတယ္။ အရင္စစ္ေအးကာလက အလွမ္းေဝးတဲ့ ႏိုင္ငံ ေတြကို ပထဝီႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးအျမတ္ တစ္ခုတည္းကိုပဲၾကည့္ၿပီး ေငြေရးေၾကးေရးအရ မသမာမွဳေတြလုပ္ေနၾကတာေတြကို မ်က္စိတစ္ဖက္ မွိတ္ေပးထားတဲ့ အေျခအေနမ်ိဳး က ေခတ္ကုန္သြားၿပီ။ အကူအညီေပးေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြက ႏိုင္ငံတကာအကူအညီေပး ေရးေအဂ်င္စီေတြအေပၚမွာ သူတို႔ေပးလိုက္တဲ့ ပိုက္ဆံကေန အျမင့္ဆံုးအက်ိဳးအျမတ္ ေတြ ျပန္ရႏိုင္ဖို႔ ဖိအားေတြေပးလာေနၾကတယ္။ ပိုဆိုးတာက တစ္ခ်ိဳ႕လက္တစ္ဆုတ္ စာ အာဏာရွင္အုပ္စိုးမွဳေတြမွာ ဆက္ၿပီးေတာ့သာ လာဘ္စားမွဳေတြကို အတားအဆီးမ ရွိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔နဲ႔ ပ်ံ႕ႏွံ႕ခြင့္ေပးထားမယ္ဆိုရင္ ႏိုင္ငံေရးအရေရာ၊ လူမွဳေရးအရပါ ၿပိဳလဲသြားၾကမယ့္ အႏၲရာယ္ေတြ ရွိေနတဲ့ဆိုတဲ့ အႏုတ္သေဘာေဆာင္တဲ့ ဥပမာေတြ လည္း ေပၚထြက္လာေနတယ္။
ကုန္သြယ္မွဳ liberalization ေတြ တိုးတက္လာေနတဲ့ ဒီေခတ္ႀကီးမွာ ေနာက္ထပ္အ ေၾကာင္းရင္းခံတစ္ခုက ဒီေဒသမွာ ၁၉၉၇ ပတ္ဝန္းက်င္က ျဖစ္ခဲ့တဲ့ စီးပြားပ်က္ကပ္ဟာ ေငြေၾကးေစ်းကြက္၊ ေကာ္ပိုရိတ္ေတြနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳဆိုင္ရာေတြမွာ ရွိေနတဲ့ျပႆနာေတြ ေပါင္းဆံုၿပီးေတာ့ အဆက္မျပတ္ဖိႏွိပ္ခံေနရတဲ့ ဖြဲ႕စည္းပံုအရအားနည္းခ်က္ေတြက ရုန္းႂကြလာတာေၾကာင့္ ျဖစ္ခဲ့ရတယ္ဆိုတာကို သတိထားမိလာတာလည္းပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳအားနည္းခ်က္ေတြက အေရွ႕အာရွရဲ႕ အေျခခံအုတ္ျမစ္ေတြကေန ေပ်ာက္ ကြယ္သြားတာ ႏွစ္မနည္းေတာ့ဘူး။ အျပင္ကလာတဲ့ ကာလတိုေႂကြးၿမီေတြကိုသံုးၿပီး ေငြေၾကးေက်ာေထာက္ေနာက္ခံ ျပဳတာေတြ တိုးပြားလာေနတဲ့ macroeconomic framework ေတြရဲ႕ အထက္ကေနေအာက္ ဆက္ခံတတ္တဲ့ ၿပိဳကြဲလြယ္မွဳဆိုတဲ့အ ခ်က္အျပင္ကို တစ္ဘက္မွာလည္း public/private co-operation ေတြက လႊမ္းမိုးမွဳ ေတြ၊ အခြင့္ထူးခံဆို တာေတြခ်ည္းပဲ ရွိေနတဲ့ အတြင္းစည္းေတြထဲကို ပိုပိုဆိုးရြားစြာနဲ႔ က်ေရာက္သြားေနတဲ့ အေပၚမွာ အျပင္ပန္းအရ ေတာင့္ခံထားရတာလည္း ရွိေနတာပဲ။ အဲဒါထက္ပိုတာက သာမန္ၾကည့္ရံုနဲ႔ မျမင္ရတတ္သလို၊ မၾကာခဏလည္း မ်က္စိလွ်မ္း ေနတတ္တဲ့၊ အစဥ္အၿမဲတိုးပြားေနတတ္တဲ့ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ ကုန္က်စားရိတ္ေတြ ရွိ ေနတာပဲ။ ဒီကုန္က်စားရိတ္ေတြက ပြင့္လင္းျမင္သာမွဳနဲ႔ တာဝန္ယူမွဳမရွိတာေတြ၊ ေနာက္တစ္ခါ လာဘ္စားမွဳေတြကို ဘာမွျပန္မတံု႔ျပန္ႏိုင္ပဲ ေခါင္းငံု႔ခံေနရတာေတြကေန ထြက္လာတာ။ အမွန္စင္စစ္မွာ rent-seeking နဲ႔ private collusion ဆိုတာေတြကို စ နစ္ႀကီးလည္ပတ္ဖို႔အတြက္ မရွိမျဖစ္လိုအပ္တဲ့ ေခ်ာဆီေတြအေနနဲ႔ ရွဳျမင္ရင္း ေပးကမ္း ျခင္းသည္ေအာင္ျမင္ရာ၏ဆိုတဲ့ သေဘာထားေတြ ေပါက္ဖြားေနတာပဲ။ အားနည္းခ်က္ ေတြက အစိုးရမွာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ဘဏ္စနစ္မွာ ႀကီးၾကပ္ေဆာင္ရြက္မွဳေတြ အား နည္းတာခ်ည္းပဲျဖစ္ျဖစ္ ရွိေနတာမဟုတ္ဘူး။ ပိုႀကီးေလးတဲ့ ျပႆနာေတြျဖစ္တဲ့ private sector ေတြ ကိုယ္ႏွိဳက္ထဲက corporate governance ေတြမွာပါ လိုက္ၿပီး ရွိေနတာ။ ပြင့္လင္းျမင္သာမွဳ မရွိတာေၾကာင့္ အသံတိတ္ေနတယ္၊ ပိတ္ဆို႔တားဆီးခံ ေနရတယ္၊ checks and balances ေတြမွာ အားေကာင္းတဲ့ ယွဥ္ၿပိဳင္မွဳေတြ ေပ်ာက္ ဆံုးေနတယ္။
ဒီေဒသေတြက ျပည္သူေတြအေနနဲ႔ ႏိုးၾကားမွဳေတြ ရွိလာေနတယ္။ အမ်ားရဲ႕ယံုၾကည္ ကိုးစားမွဳကို ကိုယ္က်ိဳးစီးပြားအတြက္ အသံုးခ်ေနတဲ့ ဒီလိုယုတ္မာတဲ့ အလြဲသံုးစားမွဳ မ်ိဳးကို ဆက္ၿပီးသည္းမခံႏိုင္ၾကေတာ့ဘူး။ သတင္းလြတ္လပ္ခြင့္ေတြ တိုးတက္လာတဲ့ အခါမွာ သတင္းသမားေတြအေနနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြရဲ႕ စည္းေဖာက္တဲ့ ကိစၥေတြကို ပို ၿပီးလြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေရးသားခြင့္ ရွိလာတယ္။ ပညာေရးနယ္ပယ္မွာ တိုးတက္မွဳ ေတြရွိလာတာ၊ ႏိုင္ငံေတြအခ်င္းခ်င္း သတင္းအခ်က္အလက္ စီးဆင္းမွဳ အားေကာင္း လာတာေတြက တျခားႏိုင္ငံေတြမွာ လုပ္ေနၾကတဲ့ လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရး ေဆာင္ ရြက္ခ်က္ေတြကို ျပည္သူေတြအေနနဲ႔ ပိုၿပီးသတိထားမိလာသလို၊ ကိုယ့္တိုင္းျပည္ထဲမွာ ျဖစ္ေနတဲ့ စနစ္တက်အႏိုင္က်င့္ ေခါင္းပံုျဖတ္မွဳေတြအေပၚ ပိုၿပီးစက္ဆုတ္ရြံရွာလာၾက တယ္။ ျခစားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးအတြက္ ရည္ရြယ္တည္ေထာင္ထားတဲ့ အစိုးရမဟုတ္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္း (NGOs) ေတြ ေပၚေပါက္လာတာက ျပႆနာကို လူျမင္သူျမင္ျမင္ကြင္း ထဲ ေရာက္လာေစသလို၊ လူေတြကို ပိုအာရံုစိုက္မိေနေစတယ္။ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံ သူေတြက ဖြဲ႕စည္းပံုကို ျပန္လည္တည္ေဆာက္ေနတဲ့ေနရာမွာ ခိုင္မာေတာင့္တင္းတဲ့ တိုးတက္မွဳရလဒ္ေတြ ရေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြအေပၚမွာပဲ ဦးစားေပးေရြးခ်ယ္ေနၾကတာမို႔ ဒီ အခ်က္ကလည္း အေထာက္အပံ့ျဖစ္လာေစတယ္။

အာ႐ံုစိုက္ၾကည့္ၾကမယ့္ႏိုင္ငံေတြ
ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဒီအခန္းမွာ အေရွ႕ေတာင္အာရွက ႏိုင္ငံေလးႏိုင္ငံ၊ ကမ္ေဘာဒီယား၊ လာအို၊ ထိုင္းနဲ႔ ဗီယက္နမ္ဆိုၿပီး ေလးႏိုင္ငံ၊ကို ေလ့လာၾကပါမယ္။ ဒီႏိုင္ငံေတြဟာ လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးမွာ အျမင့္ဆံုးအဆင့္လိုအပ္ခ်က္ေတြနဲ႔ တိုက္ဖ်က္ဖို႔ လိုအပ္ ေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြပါ။ ဒီႏိုင္ငံေတြက မဟာမဲေခါင္ေဒသရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းဝင္ ႏိုင္ငံေတြ လည္း ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ၁၉၉၀ ခုႏွစ္ေတြကေနစၿပီး ၿငိမ္းခ်မ္းေရးေတြရလာသလို၊ အ ေျပာင္းအလဲေတြကိုလည္း ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္နဲ႔ လုပ္ခဲ့ရင္းက လူေနမွဳအဆင့္အတန္းနဲ႔ အေျခအေနေတြ တိုးတက္လာခဲ့တယ္။ ဒါေတာင္ ၁၉၉၇ တုန္းက တစ္ခါျပန္က်သြား ေသးလို႔။ ဥပမာအားျဖင့္ မဲေခါင္ေဒသႏိုင္ငံေတြဟာ ဝမ္းစာသပ္သပ္ လယ္ယာလုပ္ငန္း ကို လုပ္ကိုင္ေနၾကရာကေန ပိုၿပီးအသြင္ကြဲျပားတဲ့ စီးပြားေရးေတြကို လုပ္ကိုင္လာၾက တယ္။ ပိုလြတ္လပ္တဲ့၊ ေစ်းကြက္အေျချပဳတဲ့ စနစ္ေတြေပၚေပါက္လာတယ္။ ဒီဟာေတြ နဲ႔ တၿပိဳင္တည္းမွာပဲ ဒီမဲေခါင္ေဒသတြင္း ႏိုင္ငံေတြၾကားမွာ နယ္စပ္ကုန္သြယ္ေရးေတြ၊ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမွဳေတြ၊ ေရႊ႕ေျပာင္းလုပ္သားေတြစတဲ့ စီးပြားေရးခ်င္း ဆက္သြယ္မွဳေတြက လည္း တိုးပြားလာေနတယ္။ အဲဒါေတြအျပင္ကို သဘာဝသယံဇာတေတြ၊ အထူးသျဖင့္ ေတာ့ ေရအားလွ်ပ္စစ္ေပါ့၊ ဒါမ်ိဳးေတြက စၿပီးဖြင့္ၿဖိဳးလာရင္း၊ ေဒသတြင္းမွာ အေျခခံၿပီး အသံုးတည့္လာၾကတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ေဒသထဲမွာ ရွိခဲ့တဲ့သေဘာထားကြဲလြဲမွဳ ေတြေၾကာင့္ ဒီႏိုင္ငံေလးႏိုင္ငံရဲ႕ စစ္ေရးအင္အားဟာ ႀကီးမားက်ယ္ျပန္႔သလို၊ တိုင္း ျပည္ရဲ႕အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑ေတြမွာ ရပ္တည္ေနႏိုင္တဲ့ အခြင့္အေရးေကာင္းေတြကို လည္း ဆုတ္ကိုင္ထားႏိုင္ၾကတယ္။
ဒီ ေျပာင္းလဲေနတတ္တဲ့ factor ေတြဟာ ေဒသတြင္းမွာ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳေတြကို ေဖာ္ေဆာင္ ဖို႔ ပင္မစိန္ေခၚမွဳေတြအျဖစ္ ရပ္တည္ေနၾကတယ္။ ၁၉၉၅ မွာ အာရွဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳဘဏ္က အုပ္ခ်ဳပ္မွဳအေပၚမွာ သူတို႔ရဲ႕ရပ္တည္ခ်က္ကို သူတို႔ကိုယ္တိုင္ေရးဆြဲထားတဲ့ ေကာင္း မြန္ေသာဖြံ႕ၿဖိဳးေရးစီမံခန္႔ခြဲမွဳဆိုတဲ့ ေပၚလစီအေပၚမွာ မူတည္ၿပီး ရပ္တည္လာခဲ့တယ္။ ဒီေကာင္းမြန္ေသာ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးစီမံခန္႔ခြဲမွဳ ေပၚလစီဆိုတာမွာ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳဆိုတာကို ဘယ္ လိုအဓိပၸာယ္ဖြင့္ထားလဲဆိုေတာ့ ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံရဲ႕ လူမွဳေရးနဲ႔ ဖြံ႕ၿဖိဳးမွဳအတြက္ စီးပြား ေရးရင္းျမစ္ေတြကို စီမံခန္႔ခြဲတဲ့ေနရာမွာ အာဏာကို အသံုးျပဳမွဳျဖစ္တယ္လို႔ အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ေပးထားတယ္။ ဒီေပၚလစီမွာပဲ ေကာင္းမြန္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳစနစ္ဆိုတာအတြက္ လို အပ္ခ်က္ေလးခုကို တစ္ခါထပ္ၿပီး သတ္မွတ္ေပးထားျပန္တယ္။ တာဝန္ယူမွဳ၊ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္မွဳ၊ ႀကိဳတင္မွန္းဆႏိုင္မွဳ၊ ပြင့္လင္းျမင္သာမွဳဆိုၿပီး ေလးခုသတ္မွတ္ထား တယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ADB က လာဘ္စားမွဳဆန္႔က်င္ေရး ေပၚလစီဆိုၿပီး ၁၉၉၈ မွာ ထုတ္ျပန္ျပန္တယ္။ အဲဒီထဲမွာ လာဘ္စားမွဳဆိုတာကို ျပည္သူနဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ (ဒါမွမ ဟုတ္) ပုဂၢလိကနဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ ႐ံုး၊ အဖြဲ႕အစည္း၊ အာဏာေတြကို ကိုယ္က်ိဳးအတြက္ အလြဲသံုးစားျပဳျခင္းလို႔ အဓိပၸာယ္သတ္မွတ္ထားတယ္။
ဒီႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံခ်င္းစီရဲ႕ ကနဦးအေျခအေနမွန္ကို ျမင္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ ADB အေနနဲ႔ governance assessments ေတြကို အရင္စမ္းသပ္ၾကည့္ရတယ္။ ဒီလိုစမ္းသပ္တဲ့ေန ရာမွာ အရင္တစ္ခ်ိန္က ADB နဲ႔ တျခားအလွဴရွင္ေတြက လွဴဒါန္းလိုက္တဲ့ ေငြေၾကးစ တာေတြကို ဘယ္ေလာက္အထိ ထိထိေရာက္ေရာက္ အသံုးခ်ခဲ့တယ္ဆိုတာကို ေနာက္ေၾကာင္းျပန္ၾကည့္တာပဲ။ အဲဒီကေန အနာဂတ္မွာၾကံဳရႏိုင္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳကို စိန္ ေခၚေနႏိုင္တဲ့ အခ်က္ေတြကို ျပန္ၿပီးေဖာ္ျမဴလာထုတ္ၾကည့္ၾကတယ္။ ဒီလို governance assessments ေတြ လုပ္တဲ့အခါမွာလည္း ကမ႓ာ့ဘဏ္၊ ကုလသမဂၢဖြံ႕ ၿဖိဳးေရးအစီအစဥ္၊ တျခားအလွဴရွင္ေတြ စသျဖင့္ အားလံုးစုေပါင္းၿပီး လုပ္ၾကရတယ္။ ဒါ မွလည္း တစ္ဖြဲ႕နဲဲ႔တစ္ဖြဲ႕ အလုပ္တစ္ခုတည္းကိုပဲ ထပ္ၿပီးလုပ္မိေနတာမ်ိဳး မရွိေတာ့ပဲနဲ႔၊ ပိုၿပီးစုစည္းၿပီး အခ်က္အလက္ခိုင္မာတဲ့ စမ္းစစ္ခ်က္မ်ိဳး ရလာႏိုင္မယ္။ ေနာက္သို႔ ေလာ၊ သုိ႔ေလာအခ်က္ေတြလည္း ပေပ်ာက္သြားမယ္။ ADB ေရာ၊ ကမ႓ာ့ဘဏ္ေရာက အခုအခ်ိန္မွာ သူတို႔ရဲ႕ ရွားရွားပါးပါး ေလ်ာ့ေပါ့သတ္မွတ္ေပးတဲ့ ရင္းျမစ္ထုတ္ေခ်းတာ ေတြကို performance allocation systems ေတြက ထြက္လာတဲ့ ရလဒ္ေတြေပၚမူ တည္ၿပီး ေခ်းငွားလာၾကတယ္။ အခုကိစၥမွာဆိုရင္ ADB က ထုတ္ေခ်းေနတဲ့ Asia Development Fund ေပါ့၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၲယား တစ္ခုနဲ႔တစ္ခုကို ႏွိဳင္းယွဥ္ၾကည့္ရ တာ ခက္ခဲမွဳေတြ အမ်ားႀကီးရွိတယ္ဆိုဦးေတာ့ ဒီအဖြဲ႕အစည္းေတြက ဒီစနစ္ကိုပဲ ဆက္ၿပီး အသံုးခ်ေနၾကတယ္။ အခုဒီအခန္းမွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ GMS ႏိုင္ငံေတြထဲက ေလးႏိုင္ငံကို ဦးတည္ၿပီး စဥ္းစားၾကမယ္။ ဒီအထဲမွာမွ သံုးႏိုင္ငံ (လာအို၊ ကမ္ေဘာဒီး ယား၊ ဗီယက္နမ္)က Asia Development Fund ကေန ေငြေခ်းထားသူေတြ။ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္အေျခအေနကို ေျပာရရင္ ဒီႏိုင္ငံေတြကို ဒီ Fund ကေန ထုတ္ေခ်းမယ့္ ေငြပမာ ဏက အဲဒီႏိုင္ငံေတြမွာ ရွိေနတဲ့ governance indicators က ျပေပးေနမယ့္ performance အေပၚ မူတည္ၿပီး ထုတ္ေခ်းေပးသြားမွာ။
ဒီအေရွ႕ေတာင္အာရွႏိုင္ငံ ေလးႏိုင္ငံရဲ႕ assessments ေတြထဲမွာ ADB အေနနဲ႔ အစိုးရ တစ္ခုခ်င္းစီတိုင္းရဲ႕ အာမခံခ်က္ေတြဟာ ဘယ္ေလာက္အားေကာင္းတယ္ဆိုတာကို စံု စမ္းယူတယ္။ ဒီလိုစံုစမ္းတဲ့ေနရာမွာ ေကာင္းမြန္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ပံုရွိရဲ႕လား၊ macroecono-mic နဲ႔ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ စီမံခန္႔ခြဲမွဳေတြ ေကာင္းမြန္ရဲ႕လား၊ ပူးေပါင္းပါဝင္မွဳေတြ ေကာင္းမြန္ရဲ႕လား၊ ဆင္းရဲမြဲေတမွဳ ေလ်ာ့ခ်ေရးေပၚလစီေတြ ရွိရဲ႕လား၊ လူထုအ ေထာက္အကူျပဳ ဝန္ေဆာင္မွဳေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ျဖန္႔ေဝႏိုင္ရဲ႕လား၊  စာခ်ဳပ္ စာတမ္းေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ လိုက္နာတာေတြ လုပ္ရဲ႕လား၊ ရပိုင္ခြင့္ေတြကို က်က်နနစီမံခန္႔ခြဲေပးရဲ႕လားဆိုတာေတြကို ၾကည့္ၿပီးေတာ့ ဆန္းစစ္တယ္။ တိုင္းျပည္ တစ္ခုမွာ ဆင္းရဲတဲ့သူေတြက အေျခခံဝန္ေဆာင္မွဳေတြမွာ public sector ေတြျဖစ္တဲ့ ေဒသႏၲရက်န္းမာေရးေဆးခန္းေတြ၊ အစိုးရေက်ာင္းေတြ၊ တရား႐ံုးေတြ၊ ရဲဌာနေတြကို မ်ားမ်ားစားစား မွီခိုအားထားလာရတဲ့အခါမွာ အားနည္းတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ပံုေတြက ဒီဌာန ေတြအေပၚ သက္ေရာက္မွဳအမ်ားဆံုး ျဖစ္လာတယ္။ ADB ရဲ႕ ေလ့လာခ်က္အရ ဆင္း ရဲမြဲေတြမွဳေလ်ာ့ခ်ေရးအတြက္ မဟာဗ်ဴဟာစီမံကိန္းေတြမွာ၊ “ေကာင္းမြန္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ပံု ေတြဟာ ဆင္းရဲမြဲေတမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးေပၚလစီေတြနဲ႔ ေကာင္းမြန္အက်ိဳးရွိတဲ့ macro-economic management ေတြကို လြယ္ကူေခ်ာေမြ႕ေစတယ္”ဆိုတဲ့ အခ်က္ကို အဓိ ကတိုင္ထားၿပီး စဥ္းစားလာၾကတယ္။
၁၉၉၇ ခုႏွစ္ကစလို႔ လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးအပါအဝင္ structural reforms ေတြ ကို အမွန္တကယ္ ေအာင္ျမင္ေအာင္ အလုပ္ႏိုင္ဆံုးႏိုင္ငံေတြကသာ ေဒသတြင္းစီးပြား ေရးအရ ေအာင္ျမင္မွဳအရွိဆံုး ႏိုင္ငံေတြျဖစ္လာတယ္ဆိုတာကို ထင္ရွားသည္ထက္ ထင္ရွားလာေနတယ္။ ဥပမာေျပာရရင္ တ႐ုတ္ျပည္သူ႔သမၼတႏိုင္ငံမွာဆိုရင္ အစိုးရပိုင္ enterprise ေတြနဲ႔ civil service employment ေတြကို ခြဲျခားပစ္လိုက္တယ္။ စစ္တပ္ ကိုၾကေတာ့ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကေန အတင္းအက်ပ္ဖယ္ရွား တယ္။ အစိုးရရဲ႕ revenues ေတြကို GDP ရာခိုင္ႏွဳန္းရဲ႕ တစ္ဝက္နီးပါးအထိ တက္လာ ေအာင္ တိုးယူလိုက္တယ္။ ေတာင္ကိုရီးယားမွာေတာ့ ဘဏ္စနစ္နဲ႔ ကုမၸဏီႀကီးေတြမွာ ႀကီးႀကီးမားမားကို ထူေထာင္ေရးေတြ လုပ္ယူခဲ့တယ္။ ဒီႏွစ္ႏိုင္ငံစလံုးဟာ လာဘ္စားမွဳ တိုက္ဖ်က္ေရးမွာ ျပင္းျပင္ထန္ထန္ကို ကိုင္တြယ္ခဲ့ၾကသလို၊ အခုအခ်ိန္အထိ ဒီကိစၥကို အေလးအနက္ ထားၾကဆဲပဲ။ ဒီလိုထူေထာင္ေရးလုပ္ငန္းေတြရဲ႕ ရလဒ္က ဒီႏိုင္ငံေတြ မွာ စီးပြားေရးစြမ္းေဆာင္ရည္က သူတို႔ရဲ႕အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံေတြထက္ အမ်ားႀကီးပို ေကာင္းလာတာပဲ။
ဒီအခု အေရွ႕ေတာင္အာရွ ေလးႏိုင္ငံမွာလည္း လာဘ္စားမွဳတိုက္ဖ်က္ေရးကို လုပ္ဖို႔ တာစူေနၾကၿပီ။ ဒီလိုလုပ္တဲ့ေနရာမွာ public administration ေတြကို ပိုၿပီးေတာင့္တင္း ေအာင္လုပ္တာ၊ အသံုးစားရိတ္ေတြကို စီမံခန္႔ခြဲတာ၊ တိုင္းျပည္ထဲမွာရွိတဲ့ ဥပေဒဆိုင္ ရာ framework ေတြကို ပိုၿပီးအားေကာင္းလာေအာင္ ေထာက္ပံ့ေပးတာ စသျဖင့္နည္း လမ္းေတြနဲ႔ လာဘ္စားမွဳကို တိုက္ဖ်က္လာေနၿပီ။ ဒီလိုတိုက္ဖ်က္ရာမွာ ထိေရာက္ေစဖို႔ က public organization ေတြအားလံုးက ေပၚလစီေတြ၊ procedure ေတြနဲ႔ Plan ေတြ ခ်မွတ္ရာမွာ လူထုအက်ိဳးစီးပြားကို ကာကြယ္ေပးႏိုင္မယ့္ safeguard ေတြကို တစ္ခါ တည္းထည့္ၿပီး ခ်မွတ္ေပးလိုက္ဖို႔ လိုအပ္တယ္။ ဒီအတြက္ လုပ္ေနၾကတဲ့ အေျခအေန ေတြက ဒီေန႔ဒီအခ်ိန္အထိေတာ့ ေသခ်ာေရရာမွဳ မရွိေသးဘူး။ တစ္ခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြက တစ္ခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြထက္ ပိုအေျခအေနေကာင္းတယ္။ တစ္ခါႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံတည္းမွာကိုပဲ ေဒသတစ္ခုထက္ တစ္ခုက ပိုၿပီးသာတာေတြလည္း ရွိတယ္။

(Poe C) 
အပိုင္း ၂ ကို ဒီမွာ ဆက္ဖတ္ပါ။


အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ အက်င့္ပ်က္ျခစားမွဳ တိုက္ဖ်က္ျခင္း (PDF version)

ဆရာဇာဂနာ ၏ သံုးသံုးလီတစ္ဆယ္

ဆရာဇာဂနာ ၏ သံုးသံုးလီတစ္ဆယ္ (၁၃၇၄) ခုႏွစ္ စာဆိုေတာ္ေန႔အထိမ္းအမွတ္ စာေပေဟာေျပာပြဲ ျမင္းျခံၿမိဳ႕။ ၂၃၊ ဒီဇင္ဘာလ၊ ၂၀၁၂

အာဇာနည္ ဗိမာန္ဘြဲ႕

နန္းၿမိဳ႔တည္ရန္
မွန္းလို႔ရည္ကာသန္တဲ့
ညီလာခံ ဗိုလ္႐ႈပြဲတြင္မွ
ထိုထိုလူ႔ခပဲကုိမၾကည္ညိဳတဲ့
၀သီလို တေျဖးေျဖး႐ူးမဟဲ့လို႔
တေႏြးေႏြး မူးမူးၿပီး
ေခြးဘီလူးလိုအေကာင္မိုက္ေတြက
ေၾသာ္ အေမွာင္စ႐ိုက္ကယ္ႏွင့္
ေျပာင္ေျပာင္ဘဲမိုက္မေပါ့လို႔
ေျဗာင္ကိုက္သဟာမွာ ယာယီၾတာအခိ်န္နဲ႔
ဇာတာမွိန္လို႔မို႔၊ ဂဏာမၿငိမ္ တာ၀တိန္ယြန္းၾကေပါ့
ေျဖမၾကည္ ေနရီေတာ့လြမ္းေစဘို႔
ျမန္မာ့ျပည္ေပၚကုိ ဓမၼစည္ေတာ္႐ြမ္းခ်ိန္မို႔
အစြမ္းကုန္ သည္တခါျဖင့္
ျပည္႐ြာ ညီညာဘို႔ အလုပ္ေပပါ့
သုႆန္ တံခြန္ေစာင္းရရွာတဲ့
႐ုပ္အက်န္ခုႏွစ္ေလာင္းရယ္ႏွင့္
အလြန္ေကာင္းစြာ ကမၻာတည္မည့္
အာဇာနည္ဗိမာန္ပုထိုးကိုျဖင့္
ပါရမီအဓိ႒ာန္တမ်ဳိးရယ္ႏွင့္
ရွိခိုးကာဆရာကန္ေတာ႔ခ်င္ရဲ႕
ျမန္မာမေတာ႔ ပူစရာဘို႔
တဗ်ဴဟာ ေအာင္ခမန္းတြင္မွ
လူမသမာ အေမွာင္သန္းခ်ိန္မို႔
ေသာင္ကမ္းမို႔မို႔ဆီက
ေဖာင္နန္းကူးတို႔ႏွင္႔
အေၾကဒဂုန္တည္းဟူေသာ ေရစုန္ေမ်ာေလရဲ႕
ေၾသာ္ ေတာင္နန္းေျမာက္နန္း
အေဆာင္ၾကငွန္းနဲ႔
အေခါင္မျမန္းရခင္က
ေအာင္ပန္းညိဳ႔ရ႐ွာတဲ့
ေအာင္ဆန္းတို႔ ေသပံုႏွေျမာ။

ဆရာႀကီး သခင္ကိုယ္ေတာ္မႈိင္း